1403/09/26
بسم الله الرحمن الرحیم
تعدد غايات وضو/عدم لزوم قصد موجبات رفع طهارت در نیت وضو/طهارت
موضوع: طهارت/ عدم لزوم قصد موجبات رفع طهارت در نیت وضو/ تعدد غايات وضو
المسألة السادسه: إذا كان للوضوء الواجب[1] غايات متعدّدة فقصد الجميع حصل امتثال الجميع، و أُثيب عليها كلّها، و إن قصد البعض حصل الامتثال بالنسبة إليه، و يثاب عليه، لكن يصحّ بالنسبة إلى الجميع و يكون أداء بالنسبة إلى ما لم يقصد و كذا إذا كان للوضوء المستحب.
در مساله ششم مرحوم سید میفرماید: اگر در ضمن وضوی واجب، چند غايت دیگر مثل مس كتابت قرآن یا طواف واجب را قصد کند همه آن غایات امتثال شده و ماجور خواهد بود طبق قانونِ «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ» «فَإِذَا اجْتَمَعَتْ لِلَّهِ عَلَيْكَ حُقُوقٌ أَجْزَأَهَا عَنْكَ غُسْلٌ وَاحِدٌ»[2] تداخل در مسببات صحیح است. ولی اگر قصد بعض غایات را بكند تنها غایات مقصود ماجور خواهد بود. لكن در همین صورت؛ وضو برای همه غایات صحيح است ولو این که وضو برای مس کتابت قرآن را مثلا در ضمن وضو برای نماز قصد نکرده باشد.
اگر غایات متعدد همه واجب باشند مثل نماز یومیه یا طواف واجب و یا مس خط قرآن... و یک وضو به قصد همه آن غایات بگیرد؛ امتثال نسبت به همه آن غایات حاصل شده و نسبت به همگی مأجور خواهد بود و در آن بحثی نیست و هکذا اگر غایات متعدد همگی مستحب باشند و یک وضو به قصد همه آنها بگیرد؛ همه آن غایات امتثال شده و در آن بحث و اشکالی نیست.
انما الکلام در این است که اگر غایات وضو مختلف باشند به این صورت که برخی واجب و برخی مستحب باشند مثل این که فرد یک وضو بگیرد برای نماز واجب و طواف مستجبی و قرائت قرآن... این صورت محل نزاع است که آیا میتوان چنین نیتی کرد و وضو در این فرض صحیح است یا خیر؟
توضیح ذلک: وجه اشکال در صحت وضو در فرض مزبور این است که اجتماع وجوب و استحباب در فعل واحد محال است زیرا آن دو ضدین هستند و قابل اجتماع نیستند اگر وضو مقدمه برای فعل واجب باشد لا محاله متصف به وجوب میشود و اگر مقدمه برای فعل مستحب باشد متصف به استحباب میشود. لازمه اجتماع آن دو در فعل واحد این است که وضوی واحد هم متصف به وجوب شود از این جهت که مقدمه برای واجب است و هم متصف به استحباب از این جهت که مقدمه برای فعل مستحب است این در حالی است که وجوب و استحباب نقیضین هستند زیرا در یکی که وضوی واجب باشد حکم به عدم ترخیص شده و در وضوی مستحبی حکم به ترخیص شده است چون اجتماع ضدین محال است هیچ یک از آن دو محقق نشده و حکم به بطلان وضو میشود.
مرحوم سبزواری میفرماید: سیره متشرعه قائم شده بر صحت وضو برای امور متعدد اعم از مستحب و واجب مثل کسی که بعد از دخول وقت نماز یومیه به قصد نماز واجب و نمازه مستحب و قرائت قرآن؛ وضو بگیرد. این وضو برای همه امور واجب و مستحب کافی است و احدی حکم به بطلان وضو ننموده است.
برای جواب از اشکال مزبور وجوه متعددی ذکر شده است. قبل از بررسی مساله؛ آنچه را به نظر بنده میرسد به عرض میرسانم لازم نیست این همه درد سر درست کنیم. اجتماع امور لازم و غیر لازم یک امر عرفی است. مثلا اگر کسی میخواهد مهمانی را به خانه خود دعوت کند و اصل مهمانی برای غذا دادن باشد حال اگر فرد برای احترام مهمان و به جهت مهماننوازی کارهای غیر ضروری دیگری را غیر از اطعام انجام بدهد مثلا سفره آرایی کند و میوه و شرینی بدهد آیا این امر موجب اجتماع نقیضین است و مانعی دارد؟!
منشا همه این اشکالات این است که برای وجوب و استحباب فقها حدّ خاصی را بیان نموده و گفته اند حکم وجوب و استحباب از مقدمه به ذی المقدمه سرایت میکند و اگر ذو المقدمه واجب باشد مقدمه آن هم واجب خواهد بود و اگر مستحب باشد مقدمه آن هم مستحب خواهد بود. به نظر مرحوم سبزواری و عرف عامه این امر عرفی است و بین امر لازم و غیر لازم مزاحمت و تضادی در کار نیست با این حال توجیهاتی که در مساله برای اجتماع قصد وضو در امر مستحبی و واجب شده ان شاء الله در جلسه بعد بررسی میکنیم.
