/ آداب خوردن میوه در روایات /طب معصومین علیهم السلام

موضوع: طب معصومین علیهم السلام/ آداب خوردن میوه در روایات /

این متن توسط هوش مصنوعی پیاده‌سازی و سپس توسط انسان برای مستندسازی و تطبیق با فایل صوتی استاد، بازبینی و تأیید شده است.

مباحث ما در طب‌المعصومین از کتاب جامع احادیث الشیعه، جلد ۲۸، چاپ مدرسین قم، جلد ۲۸، صفحه ۵3۳، باب ۱۲۵.

بابُ ما وَرَدَ فی غَسلِ الفاکِهَةِ قَبلَ أکلِها، روایاتی که وارد شده در شستن میوه قبل از خوردن آن وَ کَراهَةِ تَقشیرِها، کراهت کندن پوست میوه وَ استِحبابِ تَقبیلِها و وضعها علی عینه، و استحباب بوسیدن آن.

اینکه کندن پوست میوه و دور انداختن آن مکروه است، به شرطی است که پوست میوه، سمّ چسب، واکس میوه، سموم شیمیایی و آفات گیاهی نداشته باشد. در این صورت، مکروه است چنین پوست سالمی را دور بیندازیم. مثل گلابی، خرمالو، سیب، مثل آلو، گیلاس، آلبالو، خیار.

بعضی خیارهایی که در شمال می‌کارند، تا یک میلی‌متر زیر پوستشان سم دارد. در آنجا باید پوستش را بکنی و دور بیندازی، برای اینکه مسموم نشوی.

بعضی افراد بیماری خاصی دارند. مثلاً سنگ کلیۀ سیلیکاتی سیلیس SiO4 دارند. این افراد باید پوست چیزهایی که سیلیس دارد را بکَنند؛ مثلاً پوست سیب، پوست گوجه‌فرنگی، پوست آلو، پوست گوجه‌سبز. اگر نکنند، سنگ کلیه‌شان هم حجمش و هم تعدادش بیشتر می‌شود.

این‌ها استثناءات هستند. ولی به صورت کلی یا حکم عمومی، اگر میوه‌ای سالم بود، فصلی بود، رسیده بود و پوستش را هم شستی، حالا با پوستش بخور با همۀ قیدهایی که گفتم.

مستحب است این میوۀ رسیده فصلی و سالم را که آفات گیاهی، سموم شیمیایی، واکس میوه و سمّ چسب ندارد، بعد از اینکه زیر ماء القراح (آب آشامیدنی سالم) شستی، حالا مستحب است آن را ببوسی، استشمامش کنی و بعد بخوری. این‌ها را نمی‌خواهد به مردم عادی بگویید، این‌ها برای خواص است. نظیر گل محمدی که آنجا هم نص خاص داریم.

ببینید چطور پاسداشت نعمت الهی را می‌کنند، ولی در زمان ما ببینید چطور بریز و بپاش می‌کنند؛ از اسراف و تبذیر و نان نیم‌خورده، میوۀ نیم‌خورده، در سطل آشغال می‌ریزند.

امام صادق علیه السلام ناراحت می‌شدند که کسی سیب نیم‌خورده دور بیندازد.

وَ الدُّعاءِ بِالْمَأْثورِ: و دعا کنیم به آن دعاهایی که وارد شده.

وَ الْاِبْتِداءِ بِالْبَسْمَلَةِ: و شروعِ غذا خوردن و میوه خوردنمان با بسم الله باشد؛ بسم الله الرحمن الرحیم. حتماً رحمن رحیم را هم بگوییم که مورد رحمت عام و خاص واقع شویم. اگر آنجا فقط بگویی بسم الله، خدا می‌گوید بیا، این حق توست، دیگر تفضل شاملت نمی‌شود. اما اگر بسم الله الرحمن الرحیم بگویی، تفضل و جود و کرم شامل حالت می‌شود. این را هم در بعضی روایات دیده‌ام.

روایت اول: هر میوه‌ای سمی دارد

منبع: شیخ کلینی، کافی، جلد ۶، صفحه ۳۵۰، حدیث ۴ چاپ اسلامیه تهران. چاپ دارالحدیث، ج 12، ص 538/ محاسن برقی، جلد ۲، صفحه ۵۵۶، حدیث ۹۱۳.

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‌ (بنا بر نسخه کافی) إِنَّ لِكُلِّ ثَمَرَةٍ سَمّاً[1] برای هر میوه‌ای، سمی است. (پس اول میوه را باید بشویید)

این عبارت ۱۳ بار در نرم‌افزار جامع‌الاحادیث آمده است که بعضی از آن‌ها به بحث ما مربوط است.

بنا بر نسخه محاسن: إِنَّ لِكُلِّ ثَمَرَةٍ سِمَاماً[2] سمومی دارد.

این نسخه فقط یک سند دارد و آن هم در محاسن است.

بنا بر نسخه کافی: إِنَّ لِكُلِّ ثَمَرَةٍ سَمّاً فَإِذَا أَتَيْتُمْ بِهَا هنگامی که میوۀ فصلی رسیده برای شما آوردند، فَمَسُّوهَا بِالْمَاءِ آن را با آب آشامیدنی سالم (ماء القراح)، با آب مطلق خوب بشویید و بعد بخورید.

بنا بر نسخه محاسن: فَأَمِسُّوهَا الْمَاءَ با آب تمیز بهداشتی شست‌وشو بدهید. أَوِ اغْمِسُوهَا فِي الْمَاءِ یا غوطه‌ور در آب کنید.

در قدیم حوض‌های بزرگ با آب تمیز داشتند و میوه‌ها را چند دقیقه‌ای در آن می‌ریختند، دست می‌کشیدند و بعد درمی‌آوردند.

«اغمسوها» یعنی «اغسلوها» آن را بشویید.

روایت دوم: کراهت کَندن پوست میوه

منبع: جامع‌الاحادیث، جلد ۲۸، صفحه ۵۳۴، حدیث ۲، شماره مسلسل 42964 / کافی شیخ کلینی، چاپ اسلامیه، جلد ۶، صفحه ۳۵۰، حدیث 3 / محاسن برقی، جلد ۲، صفحه ۵۵۶، از باب 120، حدیث 912.

عدة من أصحابنا عن سهل بن زياد عن جعفر ابن محمد المحاسن البرقي عن جعفر بن محمد الأشعري عن ابن القداح عن أبي عبد الله عليه السلام (عن أبيه عليه السلام - المحاسن) انه كان يكره تقشير الثمرة.[3] حضرت از کندن پوست میوه رسیده، بدشان می‌آمد.

البته با تمام شرایطی که گفته شد: میوۀ رسیده‌ای که خورندۀ آن بیماری خاصی مثل سنگ کلیه ندارد و میوه به خوبی زیر آب آشامیدنی سالم شسته شده و واکس، سم چسب، آفات گیاهی و سموم شیمیایی هم ندارد. کندن پوست چنین میوه‌ای مکروه است.

روایت سوم: سیرۀ پیامبر (ص) در مواجهه با میوۀ نوبر

منبع: مکارم‌الاخلاق، صفحه ۱۴۶.

از امام صادق علیه السلام. قال : كان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله إذا أتي بفاكهة حديثة[4] هنگامی که برای ایشان میوۀ فصلی می‌آوردند، مثلاً در فصل پاییز که تازه انار آمده، آن را خوب می‌شستند، بعد آن را می‌بوسیدند و روی چشمشان می‌گذاشتند؛ یعنی پاسداشت نعمت الهی. سپس می‌خوردند. ووضعها على عينه ويقول: گفتم مستحب است دعای مأثور بخوانید. دعای مأثور این است: اللهم كما أريتنا أولها في عافية، وقتی در عافیت و سلامت کامل جسم و روان بودیم، این میوه فصلی نصیب ما شد، فأرنا آخرها في عافية خداوندا، همان‌طور که در ابتدای فصل، در آخر فصل هر میوه‌ای هم، عافیت برای ما استمرار داشته باشد، سلامت بدن و روان داشته باشیم تا بتوانیم نوش جان کنیم.

اگر آدم مریض باشد، صد نوع غذا هم که باشد، اصلاً نمی‌تواند لب بزند. باید عافیت باشد تا بتوانی نوش جان کنی. اگر عافیت نباشد، از گلویت پایین نمی‌رود.

در مکارم‌الاخلاق، صفحه ۱۷۰، از امالی شیخ ابی‌جعفر بن بابویه، از امام صادق علیه السلام، روایتی مثل همین روایت قبلی آمده است.

در مستدرک‌الوسائل محدث نوری نیز سه سند برای این روایت ذکر شده است:

1. جلد ۱، صفحه 433، حدیث ۱۰۹۰ طبق روایت مکارم.

2. جلد ۱۶، صفحه ۴۶۰، حدیث ۲۰۵۴۶ طبق روایت مکارم.

3. جلد ۱۶، صفحه ۴۶۲، حدیث ۲۰۵۴۸ با سندی متفاوت اما متنی یکسان.

روایت چهارم: تأثیر بسم الله در خوردن میوه

منبع: مکارم‌الاخلاق، صفحه ۱۷۰.

از ابن عباس، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: قال: قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم: من أكل الفاكهة وبدأ [بِبِسْمِ اللهِ] لم یضره [لم تضره].[5] کسی که میوه‌ای فصلی با آن خصوصیات را می‌خواهد بخورد باید ابتدا بسم الله الرحمن الرحیم بگوید، آن میوه هرگز به او ضرری وارد نمی‌کند.

در کتاب چاپی مدرسین قم، متن به درستی نوشته شده است.

اما در سی‌دی جامع‌الاحادیث نسخه ۳.۵، عبارت بِبِسْمِ اللهِ جا افتاده و کلمۀ بعدی هم «یضرّه» اشتباه تایپ شده است و حال اینکه آن کلمه «فاکهه» است. بدون ببسم الله، حدیث معنای درستی نمی‌دهد.

سوال: در میان عوام مثلاً اصفهانی‌ها اعتقاد دارند اگر چیزی ضرر دارد یا مانده است، بسم الله بگویی و بخوری، چیزی نمی‌شود. این درست است؟

پاسخ: نصف آن درست است؛ اینکه بسم الله بگویی، راست گفتند. اما آن نصف دیگر که اگر غذای مانده باشد بخوری، اشتباه گفتند. چرا؟ چون امام صادق علیه السلام فرمود: هر کسی که ارادۀ جدی‌اش بر این است که عمر طولانی با عافیت داشته باشد، غذای مانده نخورد.

سوال: چقدر مانده باشد؟ غذای دیشب برای صبح؟

پاسخ: هرچقدر مانده باشد.

پس به مقدار یک وعده غذا درست کنند. این فرمایش امام علی علیه السلام را یادتان باشد. در بحارالانوار، جلد ۶۶ چاپ اسلامیه یا جلد ۶۳ چاپ بیروت جدید، امام علی علیه السلام می‌فرماید: من أراد البقاء ولا بقاء[6] ، (کسی ابد الدهر در دنیا نمی‌ماند اجل حتمی می‌رسد.) یعنی کسی که ارادۀ جدی دارد عافیت و سلامت تن و روانش مستمر باشد، باید چه‌کار کند؟ فليباكر الغداء صبحانه‌اش بکر باشد؛ یعنی تازه، سالم، حلال و طیب.

تأثیر غذای مانده بر سلامت روان و ذهن:

غذای مانده خوردن، ضریب سمومش زیاد است و بدن را درگیر می‌کند طحال، کبد و... و بعد اعضای حیاتی بدن قلب، مغز، کلیه و... درگیر می‌شوند. این به سلامت روان هم آسیب می‌زند. خلاقیت، نوآوری، حافظه، قدرت پردازش اطلاعات، طبقه‌بندی اطلاعات، و برداشت سریع اطلاعات از حافظه آنی، موقت، اصلی، هوش و هشیاری، همه این‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

روایت پنجم ریشۀ میوه‌های دنیوی:

منبع: مکارم‌الاخلاق، صفحه ۱۷۰ / جامع‌الاحادیادیث الشیعه، صفحه ۵۳۴، روایت ۴، به شماره مسلسل42966 / بحارالانوار، جلد ۶۳، چاپ بیروت جدید، صفحه ۱۱۹.

وقال صلى‌الله‌عليه‌وآله: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: لما أخرج آدم من الجنة[7] ، هنگامی که حضرت آدم علیه‌السلام را به خاطر ترک اولی از بهشت دنیا بیرون کردند، (از بهشت آخرت کسی بیرون نمی‌رود) زوده الله تعالى من ثمار الجنة خداوند زاد و توشه‌اش را از آن بهشت دنیایی به او داد وعلمه صنعة كل شيء و الله تعالی به حضرت آدم ساخت هر چیزی را یاد داد؛ مثلاً زراعت، ابزار کشاورزی، آبیاری، ابزار آبیاری، باغداری، ابزار باغداری، نجاری و.... فثماركم من ثمار الجنة غير أن هذه تتغير پس این میوه‌های فصلی شما، اصلش از همان میوه‌های بهشتی دنیایی بوده است؛ با این تفاوت که میوه‌های این دنیا تغییرپذیرند و قابل فاسد هستند، وتلك لا تتغير. ولی میوه‌های بهشت تغییرپذیر و پوسیدنی نیستند.