1404/07/02
بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی اسناد کتاب اختیار الرجال به شیخ طوسی
موضوع: بررسی اصول رجالیه/اعتبارسنجی کتاب اختیار الرجال /طرح شبهه انتساب کتاب اختیار الرجال به شیخ طوسی
مقدمه: طرح بحث اعتبارسنجی کتاب اختیارالرجال
همان‌طوری که مستحضر هستید، در سال گذشته و سال‌های قبل، توفیق بررسی «توثیقات عامه» را داشتیم و نوبت به بررسی «اعتبارسنجی کتب رجالی» رسید. اولین کتابی را که در گذشته اعتبارسنجی کردیم، عبارت بود از کتاب «الضعفاء» ابن غضائری. بحث درباره این کتاب به پایان رسید و ما استناد کتاب را به ابن غضائری دفاع کردیم و تثبیت شد.
دومین کتاب از کتبی که در رجال نیاز به اعتبارسنجی دارد، کتاب «اختیار الرجال» تألیف شیخ‌الطائفه، شیخ طوسی است. عرض می‌کنیم که کتابی با عنوان «کتاب الرجال» وجود داشته است که در برخی از تعابیر از آن به «معرفة الرجال» و در برخی تعابیر دیگر به «معرفة الناقلین عن الائمة الصادقین» یاد شده است. این کتاب، تألیف کَشّی، از اندیشمندان رجالی قرن چهارم است که نام تفصیلی او، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز کَشّی است.
کتاب «معرفة الرجال» در حقیقت یک کتاب مهم رجالی است که یکی از مصادر مهم نجاشی در کتاب معروف «رجال النجاشی» می‌باشد و با ملاحظه کتاب «الفهرست» و «الرجال» شیخ طوسی درخواهیم یافت ایشان به کتاب «معرفة الرجال» کَشّی تکیه جدی داشته است.
در هر صورت، این کتاب مهم با عنوان «معرفة الرجال» که تألیف کَشّی می‌باشد، توسط شیخ طوسی (رضوان الله تعالی علیه) تلخیص شده است و ملخّص آن با عنوان «اختیار الرجال»، توسط شیخ طوسی در دسترس ما قرار گرفته است. علی‌الظاهر، کتابی هم که با عنوان «رجال الکَشّی» در دسترس می‌باشد، همان چیزی است که شیخ طوسی از آن استفاده می‌کند و اصل کتاب «معرفة الرجال» کَشّی گویا در دسترس نیست.
در هر صورت، کتابی که امروز در اختیار ما می‌باشد و با عنوان «رجال کَشّی» شناخته شده است، علی‌الظاهر همان کتاب «اختیار الرجال» است که شیخ طوسی نوشته‌اند.
طرح شبهه: تردید در انتساب کتاب اختیار به شیخ طوسی
لکن سؤالی مطرح شده است و به تعبیری، شبهه‌ای مطرح شده است مبنی بر اینکه آیا واقعاً کتاب «اختیار الرجال» که امروز به عنوان تألیف شیخ طوسی (رضوان الله تعالی علیه) شناخته می‌شود، واقعاً تألیف شیخ طوسی است، یا در انتساب این کتاب به شیخ طوسی تردید جدی وجود دارد؟
به تعبیری، برخی از اندیشمندان در صحت انتساب کتاب «اختیار الرجال» به شیخ طوسی تردید کرده و بلکه قرائن متعددی را گاهاً ذکر می‌کنند که مستفاد از این قرائن، نفی انتساب این کتاب به شیخ طوسی می‌باشد.
برای تحقیق در خصوص این مطلب، شایسته است که در دو مقام جداگانه و در حقیقت، پیرامون دو ادعا و ادله هر یک از این دو ادعا بحث کنیم:
• ادعای اول: این است که کتاب «اختیار الرجال»، تألیف شیخ طوسی است و انتساب این کتاب به ایشان، انتساب درستی است. قرائن و ادله‌ای که می‌تواند این مطلب را اثبات کند چیست؟ و آیا آن قرائن و ادله، قابل دفاع است یا قابل دفاع نیست؟
◦ پرسش حضار: این تلخیصِ آن کتاب کَشّی است یا اینکه فقط مستقلاً برای خود شیخ طوسی است؟
◦ پاسخ استاد: اینکه تلخیص است؛ در عین حال که تلخیص است، گفته می‌شود این همان کتاب کَشّی است. حالا این تلخیص واقعاً منسوب به آقای شیخ طوسی هست و صحت انتساب دارد یا ندارد؟ چون این مسئله را بعداً عرض خواهیم کرد که اگر انتساب صحیح باشد چه آثاری دارد، اگر انتساب صحیح نباشد، چه آثاری خواهد داشت. این، ادعای اول.
• ادعای دوم: این است که انتساب این کتاب، یعنی کتاب «اختیار الرجال»، به شیخ طوسی درست نیست. و آیا قرائنی که برای عدم صحت انتساب این کتاب به شیخ مطرح می‌شود، قابل اتکاء می‌باشد یا آن قرائن، قرینیت نداشته و آنچه به عنوان دلیل برای اثبات عدم صحت انتساب مطرح شده است، دلیلیت ندارد؟
اهمیت بحث و پیامدهای آن
نکته، نکته مهمی است. متأسفانه الان در حوزه کمتر به دنبال این مسائل عمیق می‌رویم خیلی کم شده است. آیا این کتاب واقعاً تألیف شیخ طوسی است؟ شیخ طوسی دست به قلم برده و «رجال کَشّی» را تلخیص کرده و «اختیار الرجال» شده است؟ که در جایی که می‌گوید «ثقة»، به نحوی می‌خواهد بگوید مورد تأیید من هم هست، من دارم توثیق می‌کنم.
یا خیر، این کتاب، نه اصلِ کتاب کَشّی است و نه تلخیص شیخ طوسی است؟ که اگر انتساب آن به شیخ طوسی محل تردید قرار بگیرد، از آن طرف، اصلِ اینکه این کتاب، همان کتاب «معرفة الرجال» مرحوم کَشّی است نیز منتفی است؛ در آن صورت، استناد به این کتاب و توثیقات آن، تا حدودی با مشکل مواجه می‌شود.
خلاصه آنکه دو ادعا مطرح است:
1. ادعای اول: انتساب این کتاب به شیخ طوسی صحیح است. خب، «مَا الدَّلیلُ عَلَیه؟ مَا القَرائِنُ عَلَیه؟» آیا آن قرائن، قرینیت دارد؟ آیا آن ادله، دلیلیت دارد یا خیر؟
2. ادعای دوم: انتساب این کتاب به شیخ طوسی درست نیست. باز هم برای این ادعا قرائنی ذکر کرده‌اند که باید آن قرائن را بررسی کنیم و ادله‌ای ذکر کرده‌اند که باید آن ادله را بررسی کنیم، ببینیم کدام یک از این دو ادعا و قرائن و ادله‌ای که برای دفاع از آن‌ها ذکر شده است، می‌تواند توسط ما تأیید شود و بپذیریم که آیا ادعای اول درست است یا ادعای دوم.
