ادامه مقام دوّم: گستره و شرایط حجّیّت یا وجوب عمل به خبر واحد ثقه

موضوع: ادامه مقام دوّم: گستره و شرایط حجّیّت یا وجوب عمل به خبر واحد ثقه

بیان شد در این مقام لازم است به چهار پرسش اساسی پاسخ داده شود. پاسخ از پرسش اوّل بیان گردید. در ادامه به بیان پاسخ از پرسش دوّم خواهیم پرداخت.

پاسخ از پرسش دوّم

پرسش دوّم این بود که آیا اعراض مشهور از خبر ثقه در مقام استناد، موجب خروج خبر ثقه از موضوع حجّیّت و یا موضوع وجوب عمل به خبر واحد ثقه می شود یا خیر؟ و بیان شد ذیل این پرسش استطراداً این بحث نیز مطرح خواهد گردید که آیا عمل مشهور به خبر ضعیف السند، جابر ضعف سند آن می باشد یا خیر؟ لذا شایسته است این بحث ذیل دو جهت مطرح گردد.

جهت اوّل: جابریّت ضعف سند به واسطه شهرت

در این خصوص که آیا شهرت عملیّه می تواند ضعف یک خبر ضعیف را جبران نموده و آن را تحت ادلّه حجّیّت خبر واحد ثقه داخل نماید یا خیر دو نظریّه اساسی وجود دارد: نظریّه مشهور آن است که عمل مشهور فقهاء به یک روایت ضعیف السند چنانچه شرائط لازم را داشته باشد، جابر ضعف سند روایت می باشد و نظریّه محقّق خویی «رحمة الله علیه» آن است که عمل مشهور فقهاء به یک روایت ضعیفه، جابر ضعف سند نیست.

قبل از ذکر قائلین به نظریّه اوّل و بیان تفصیلی ادلّه آنها شایسته است فرمایش مرحوم محقّق آشتیانی در بحر الفوائد راجع به ادلّه قائلین به جبران ضعف سند به واسطه شهرت عملیّه ذکر گردد. ایشان در بحر الفوائد به صورت خلاصه می فرمایند[1] : «و أمّا ما اشتهر بین الاصحاب، بل لا یبعد ذهاب المشهور الیه من انجبار ضعف سند الخبر بعمل الاصحاب به و استنادهم الیه، فلم یعلم له مستندٌ یصحّ الاعتماد علیه و الرکون الیه، فإنّه ان کان من جهة قیام الاجماع علی حجّیّته بالخصوص کما ادّعاه فقیه عصره فی کشفه، فلم یثبت الّا منه و غایة ما هناک ذهاب المشهور الیه، کما یستفاد ممّا افاده ثانی الشهیدین فی المسالک ... و إن کان من جهة استفادته من منطوق آیة النبأ بناءً علی ارادة المعنی الأعمّ من التبیّن العلمی أو الظنّی أو خصوص الاطمئنانی من التبیّن فی الآیة نظراً الی حصول الاطمئنان منها، ففیه ... و إن کان من جهة استفادته ممّا دلّ علی حجّیّة خبر الثقة بناءً علی حمله علی ما یظنّ صدوره او یطمئنّ به و لو حصل الاطمئنان بواسطة استناد المشهور و عملهم بصرفه عن ظهوره فی الموضوعیّة و أنّ المعتبر خصوص الاطمئنان الحاصل من صفة الراوی، ففیه ... ».

این فرمایش محقّق آشتیانی حاکی از آن است که برای اثبات جابریّت ضعف سند یک خبر به واسطه شهرت، ادلّه مختلف با رویکرد های گوناگون وجود دارد به گونه ای که برخی از ادلّه ای که محقّق آشتیانی به عنوان یک دلیل مطرح کرده اند، در حقیقت ناظر به چند دلیل است. لذا لازم است ادلّه قائلین به جبران ضعف سند به واسطه شهرت عملیّه به صورت تفصیلی بیان گردد.

بیان تفصیلی ادلّه قائلین به جابریّت شهرت عملیّه

با بررسی فرمایشان اعلام محقّقین دانسته می شود ادلّه مختلفی برای جابریّت شهرت عملیّه نسبت به ضعف سند بیان گردیده که باید به صورت جداگانه بیان گردیده و مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

دلیل اوّل: تقویت ظنّ به صدق راوی به واسطه شهرت

دلیل اوّل، دلیلی است که در انتهای دلیل اوّل دلیل مرحوم محقّق آشتیانی مورد اشاره قرار گرفته بود مبنی بر اینکه شهرت، موجب تقویت ظنّ به صدق راوی می گردد.

این دلیل را شهید ثانی در کتاب مربوط به علم داریة خود که به دو نام «شرح البدایة فی علم الدرایة» و «الرعایة فی علم الدرایة» مشهور می باشد مطرح کرده اند. ایشان می فرمایند[2] : «و أمّا الضعیف، فذهب الأکثر الی منع العمل به مطلقاً، للأمر بالتثبّت عند اخبار الفاسق الموجب لردّه و اجازه آخرون و هم جماعةٌ کثیرةٌ منهم من ذکرناه مع اعتضاده بالشهرة روایةً بأن یکثر تدوینها و روایتها بلفظٍ واحد او الفاظٍ متغایرة متقاربة المعنی أو افتی بمضمونها فی کتب الفقه، لقوّة الظنّ بصدق الراوی فی جانب الشهرة و ان ضعف الطریق، فإنّ الطریق الضعیف، قد یثبت الخبر مع اشتهار مضمونه».