موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة

بحث درباره بررسی چند نکته‌ای بود که به عنوان سوال و ابهام در خصوص دلالت صحیحه ابن سنان بر کفایت موازات مواقیت در جهت انعقاد احرام مطرح شده بود.

ابهام اول: روایات معارض

ابهام اول مربوط به این بود که اگرچه صحیحه ابن سنان دلالتش بر اعتبار محاذات فی‌الجمله قابل قبول است، ولی برخی از روایات دلالت دارند بر اینکه شخصی که در مدینه مقیم است تنها می‌تواند از خود شجره محرم بشود و لذا این روایات معارض با صحیحه ابن سنان است. پاسخ این بود که روایاتی که چنین مضمونی را دارند، برخی مرسله هستند و ضعف سندی دارند و بلکه می‌توانیم طبق تحقیق بگوییم تمامی آنها از نگاه ما ضعیفند و نمی‌توانند با صحیحه ابن سنان تعارض کنند.

ابهام دوم: اختصاص به محاذات مسجد شجره

نکته دومی که در جلسه قبل به عنوان ابهامی در استدلال به صحیحه ابن سنان مطرح شد، این بود که در متن صحیحه، فقط محاذات از مسجد شجره وارد شده است و نسبت به محاذات از سایر مواقیت دیگر سخنی به میان نیامده است. و این امکان وجود دارد که نظر روایات به خصوص محاذات از مسجد شجره باشد و نسبت به محاذات از سایر مواقیت این روایت ساکت است.

سید یزدی رضوان الله تعالی علیه فرمودند[1] : اگرچه مورد این روایت صحیحه ابن سنان محاذات مسجد شجره است، ولی خصوصیتی برای آن نیست و ما از ذکر مسجد شجره فقط ذکر به عنوان مثال را می‌فهمیم. سید محقق خویی رضوان الله تعالی علیه با سید یزدی مخالفت کردند[2] و فرمودند: وقتی یک قیدی در کلام معصوم و شارع آورده می‌شود، ظاهراً آن قید و اعتبارش از سایرین را دخالت می‌کند. و اینکه ما قید را حمل بر مثال کنیم خلاف قاعده است. لذا فرمودند: ما در مناسک، محاذات مسجد شجره را به عنوان محل احرام و میقات قبول داریم.

ما عرض کردیم که بله، اگر در صحیحه فقط عنوان شجره – قطع نظر از ذکر مقیم در مدینه – آمده بود، شاید این تصور درست بود. ولی ذکر محاذات شجره به آن جهت است که در متن صحیحه صحبت از فردی است که ماهی را در مدینه اقامت کرده است و می‌خواهد به حج برود. و طبعاً چنین کسی اگر بخواهد به حج برود، یا باید از مسیری برود که روبروی او شجره است یا از مسیری برود که طرف راست و یا چپ او شجره قرار می‌گیرد. و چون سخن از این مطلب بوده است، امام هم محاذات شجره را مطرح کرده است. و طبعاً هم اصل مسئله و هم پاسخی که امام می‌دهد، خصوصیتی برای آن نمی‌شود تصور کرد.

ابهام سوم: شرط اقامت یک ماهه در مدینه

نکته سومی که به عنوان ابهام و سوال مطرح می‌شود این است که در متن صحیحه عبدالله ابن سنان، سخن از کسی است که در شهر مدینه حداقل یک ماه اقامت کرده است. آیا اقامت یک ماه در مدینه موضوعیت دارد، طوری که اگر مدت اقامت کمتر از یک ماه باشد، شخص نمی‌تواند از محاذات مسجد شجره محرم شود؟ یا ذکر ماه به عنوان یک مورد و یک مثال در این روایت مطرح شده است و تمام ملاک، اصل اقامت در مدینه و به عنوان کسی است که میقات شجره در مسیر او است؟

پاسخ این سوال هم این است که همان‌طوری که از سایر روایات که در خصوص اعتبار میقات شجره استفاده می‌شود، این محل میقات مجموعه کسانی است که در شهر مدینه منزل دارند یا شجره در مسیر عبور آنها قرار می‌گیرد، چه مقیم شهر مدینه باشد چه نباشد، چه اقامت آنها یک ماه باشد چه کمتر باشد و چه بیشتر. لذا طبعاً ذکر ماه در این روایت هم از باب مثال بوده و دخالتی در ثبوت حکم ندارد.

نتیجه‌گیری در جواز احرام از محاذات

بر این اساس، مدرک و مأخذ فرمایش سید یزدی که می‌فرمایند: التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة، وهي ميقات من لم يمر على أحدها، [3]

واضح و روشن می‌شود. لذا نتیجه می‌گیریم که احرام از محاذات میقات شرعاً جایز است و هیچ اشکالی در این مسئله نیست.

تبیین چگونگی تحقق محاذات از دیدگاه سید یزدی

انما الکلام در خصوص این است که این محاذات کجاست و اساساً محاذات به چه چیزی محقق می‌شود؟ سید یزدی در تبیین این مطلب اینطور می‌فرماید که: وتتحقق المحاذاة بأن يصل في طريقه إلى مكة إلى موضع يكون بينه وبين مكة باب وهي بين ذلك الميقات ومكة بالخط المستقيم،

[4]

طبق بیان سید یزدی، ملاک در تحقق محاذات دو چیز است – یعنی یکی از این دو چیز است:

1. ملاک اول: برابری فاصله

یکی اینکه در مسیری که به سمت مکه طی می‌کند، به مکانی برسد که بین آن مکان و بین مکه، فاصله‌ای است که بین آن میقات و مکه وجود دارد. یعنی مقدار مسافتی که بین آن مکانی که او قرار گرفته با مکه وجود دارد، مثل مسافتی باشد که میان مکه و آن میقات وجود دارد، طوری که دو تا مسافت اساساً یکی باشد. و طبعاً میقات در طرف راست یا در طرف چپ شخص قرار بگیرد. آن مکان می‌شود شناخته شده به عنوان موازی با میقات.

شما مثلاً اگر ما بگوییم مسجد شجره فاصله‌اش با مکه ۴۰۰ کیلومتر. این شخص از مسیر شجره نمی‌آید، می‌رود از ۲۰۰ کیلومتر آنطرف‌تر در یک شهر دیگر قرار می‌گیرد، بعد می‌خواهد عازم مکه بشود. باید بیاید در محدوده‌ای قرار بگیرد که ۴۰۰ کیلومتر با مکه فاصله دارد و شجره یا در سمت چپ – اگر بیاییم به حالت دایره‌ای فرض کنیم مسجد شجره را – شما به صورت دایره‌ای در مسافت ۴۰۰ کیلومتر به دور مکه دور بزنید – یعنی دور مکه دور زده بشود – طبعاً این شخصی که از مسیر شجره نمی‌آید، روبرو می‌شود. نه، باید در یک مسیر قرار بگیرد که سمت راست یا چپش شجره قرار می‌گیرد. و از طرفی فاصله‌ای که الان در اینجا قرار گرفته با مکه ۴۰۰ کیلومتر باشد. بیشتر – حالا دیگر عرفیه – دیگر خود مرحوم سید هم می‌گوید: می‌گوید آقا دقت عقلی نمی‌خواهد، همین که قرار گرفته و این فاصله – آن فاصله بین شجره و بین مکه – در این فاصله قرار گرفته‌ای وجود دارند. چه باید بکنیم؟ صورتی که البته الان که می‌شود در این زمان حال حاضر، همان دقیقش می‌توانید شما مشخص بکنید که الان کاملاً ۴۰۰ کیلومتر فاصله دارد – مسجد ۴۰۰ کیلومتر – حالا در گذشته تشخیصش مشکل بوده.

2. ملاک دوم: خط مستقیم

دومین راه این است که خطی که بین مکانی که این شخص در آن قرار گرفته است نسبت مسافتی آن به میقات، خطی باشد که کمتر از بقیه اماکن باشد.

اعتراض محقق خویی بر معیارهای سید یزدی

در خصوص این دو طریق، سید محقق خویی اعتراض دارند و می‌فرمایند: به نظر ما هر دو وجه و طریقی که این بزرگوار در عروه مطرح کردن قابل قبول نیست. و بعد توضیح می‌دهند که چرا وجه اول قبول نمی‌شود – یعنی بحث مسافت – و چرا وجه دوم قبول نمی‌شود – و آن اینکه آن خط مستقیمی که به سمت مکه – یعنی بین او و بین میقات – وجود دارد، یا خطوط در آن طریق باشد و نسبت به سایر اماکن اقل باشد.

در اینکه چرا کفایت نمی‌کند و این معیارها معیارهای قابل قبولی نیست، انشالله جلسه فردا توضیح می‌دهیم و می‌بینیم آیا واقعاً فرمایش آقای خویی قابل دفاع است یا قابل دفاع نمی‌باشد.