ادله ظنیه عقلیه/فتح الذرایع/اقوال/ادله مجوزین/دلیل اول کتاب

موضوع: ادله ظنیه عقلیه/فتح الذرایع/اقوال/ادله مجوزین/دلیل اول کتاب

اقوال

        ◦ قول اول(حنفیه و مالکیه): فتح الذرایع مطلقا صحیح است

        ◦ قول دوم(حنابله و شافعیه): فتح الذرایع مطلقا صحیح نیست

        ◦ قول سوم(امامیه): قائل به تفصیل شده اند:

            ⁃ جایی که حیله شرعی مقصود بالجد نباشد(صوری باشد): صحیح نیست

            ⁃ جایی که حیله شرعی امر حرامی باشد: صحیح نیست

            ⁃ جایی که حیله شرعی، امر مباحی باشد و مقصود بالجد باشد: صحیح است

ادله مجوزین فتح الذرایع

دلیل اول: کتاب

در قرآن کریم، خدای متعال مسئله فتح الذرایع را مطرح نموده است.

﴿وَ خُذْ بِيَدِكَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِهِ وَ لا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّاب[1] ‌﴾

تقریب استدلال

حضرت ایوب قسم خوردند که در صورت خوب شدن، 100ضربه شلاق به همسرشان بزنند. خدای متعال حیله ی شرعی قرار دادند؛ که ضغث(دسته ای از ترکه که 100عدد می شود) را به همسرت بزن. از آنجا که وفای به قسم واجب است و از طرفی همسرش خیلی وفادار بوده، باید گفت که یا قسم را کنار بزند، یا همسرش را 100 ضربه شلاق بخورد؛ که در اینصورت خدای متعال فتح ذرایع فرمودند. که نوعی دور زدن قسم و عمل به قسم است. که روایت هم دلیل بر آن است؛

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبَّادٍ الْمَكِّيِّ قَالَ: قَالَ لِي سُفْيَانُ الثَّوْرِيُّ- إِنِّي أَرَى لَكَ مِنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْزِلَةً فَسَلْهُ عَنْ رَجُلٍ زَنَى وَ هُوَ مَرِيضٌ إِنْ أُقِيمَ عَلَيْهِ الْحَدُّ مَاتَ‌[2] مَا تَقُولُ فِيهِ فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ هَذِهِ الْمَسْأَلَةُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِكَ أَوْ قَالَ لَكَ إِنْسَانٌ أَنْ تَسْأَلَنِي عَنْهَا فَقُلْتُ سُفْيَانُ الثَّوْرِيُّ سَأَلَنِي أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- أُتِيَ بِرَجُلٍ احْتَبَنَ‌ مُسْتَسْقِي الْبَطْنِ قَدْ بَدَتْ عُرُوقُ فَخِذَيْهِ وَ قَدْ زَنَى بِامْرَأَةٍ مَرِيضَةٍ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِعِذْقٍ فِيهِ شِمْرَاخٌ‌ فَضُرِبَ بِهِ الرَّجُلُ ضَرْبَةً وَ ضُرِبَتْ بِهِ الْمَرْأَةُ ضَرْبَةً ثُمَّ خَلَّى سَبِيلَهُمَا ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ وَ خُذْ بِيَدِكَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِهِ وَ لا تَحْنَثْ‌[3]