ادله ظنیه عقلیه/مصالح مرسله/تعریف/اقسام/شرایط/اقوال/ادله حجیت

موضوع:ادله ظنیه عقلیه/مصالح مرسله/تعریف/اقسام/شرایط/اقوال/ادله حجیت

سومین مورد از ادله ظنیه: مصالح مرسله

تعریف مصالح مرسله

تعریف لغوی:

    • مصلحت: هرچیزی که سبب جلب منفعت و یا دفع ضرر می شود، مصلحت نام دارد. (المصلحة ما یوجب جلب المنفعة و دفع المضرة)

    • مرسل: مجاز و آزاد.

اقسام مصلحت

        ◦ مصلحت ممنوعه: مصلحت هایی که بر حسب عرف مصلحت است ما شارع منع کرده است. مثل تحصیل ربا، منفعت عرفی است اما شارع جایز نمی داند.

        ◦ مصلحت مجاز: مصلحت هایی که شارع مقدس با دلیل خاص امضا نموده است. مثل بیع و تجارت

        ◦ مصلحت مرسله: مصلحتی که نه دلیلی بر منع و نه بر اجازه داریم. مثل خیابان کشی و قوانین راهنمایی رانندگی و ...

تعریف اصطلاحی

مصلحت هایی که از سوی شارع منع و اجازه ی خاصی وجود ندارد و فقیه بر اساس این مصلحت ها، حکمی را بیان می کند. مثلا انجام قوانین راهنمایی واجب، و تخلف از آن حرام است!

شرایط مصالح مرسله

    • شرط اول:

    • مقدمه: 3مدل مصلحت داریم:

                ‣ مصلحت ضروری است(الضروریة): اگر نباشد، اختلال نظام می شود.

                ‣ مصلحت های احتیاجی(الحاجیة): یعنی بشر احتیاج دارد، اما اگر نباشد زندگی مختل نمی شود. مثل بزرگ کردن خیابان ها.

                ‣ مصلحت های تحسینی(التحسینیة): یعنی مواردی که موجب رفاه است و مورد احتیاج نیست و ضرورت هم ندارد. مثل احداث پارکها و شهربازی ها و...

    • ذی المقدمه: مصلحت در زندگی بشر، جزء مصلت های ضروری باشد. نه مصلحت احتیاجی و تحسینی

    • شرط دوم: مصلحت کلی باشد؛ نه شخصی!

    • شرط سوم: مصلحت قطعی باشد. اتفاق جمیع العقلاء بر این باشد که باید باشد.

    • شرط چهارم: مصلحت در حوزه ی احکام معاملات و امور اجتماعی باشد نه امور عبادی؛ چراکه در امور عبادی نمی توان تشخیص مصلحت و مفسده داد! چراکه مصالح و مفاسد شارع در امور عبادی برای ما واضح نیست.

اقوال در مصالح مرسله

قول اول(شافعیه و حنفیه): مصالح مرسله را قبول ندارند

قول دوم(امامیه و مالکیه و حنابله):مصالح مرسله را قبول دارند

ادله ی حجیت مصالح مرسلة

دلیل اول(کتاب)

﴿وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبيكُمْ إِبْراهيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ وَ في‌ هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى‌ وَ نِعْمَ النَّصير[1] ﴾

تقریب استدلال

دوحالت بیشتر نداریم: حالت حرج و حالت مصلحت و منفعت؛ لذا وقتی که شارع مقدس حرج را نفی کرد، مصلحت را پذیرفته است. (نفی الحرج، مستلزم لاثبات المصلحة) و مصالح مرسله هم بر اساس مصلحت است؛ لذا آیه دلیل بر حجیت مصلحت است.