تقریب محقق نائینی ره در مورد دلالت صحیحه اول زراره بر حجیت استصحاب در موارد شک در رافع

موضوع: تقریب محقق نائینی ره در مورد دلالت صحیحه اول زراره بر حجیت استصحاب در موارد شک در رافع

از دو لفظ "یقین و شک" در جمله "لاینقض الیقین ابداً بالشک" یقین و شک فعلی اراده شده است، البته یقین فعلی را به لحاظ حالت سابقه نمی گوئیم بلکه در اموری که قابلیت بقاء و استمرار دارند مثل طهارت و نجاست که وقتی تحقق ظیدا کردند تا زمانی که موجبی برای زوالشان تحقق پیدا نکند دوام دارند، می گوئیم: ما که یقین به حدوث طهارت پیدا می کنیم، اگر از ما سؤال شود که آیا این یقینِ شما حدّ و غایتی دارد؟ پاسخ ما منفی است؛ زیرا ممکن است این طهارت تا ابد استمرار داشته باشد و هیچ عاملی که موجب نجاست این شئ بشود، تحقق پیدا نکند پس در حقیقت همان یقینی که به طهارت پیدا کردیم چون غایتی ندارد، ادامه پیدا می کند.

به عبارت روشن‌تر: وقتی اول ظهر به طهارت این لباس، یقین پیدا شد و بعدازظهر در زوال و عدم زوال طهارت آن، تردید حاصل شد عصر هم طهارت، متیقن است؛ زیرا یقین به طهارت که اول ظهر پیدا شد مقید به اول ظهر نبود بلکه یقین به چیزی پیدا شده که قابلیت بقاء دوام دارد یعنی همانگونه که متیقن، حدوث و بقاء دارد، یقین نیز حدوث و بقاء دارد یعنی در حقیقت، اول ظهر، یقین به طهارت در آن لحظه و به طهارتد آن لحظه و به طهارت در لحظه بعد و به طهارت در عصر پیدا شده و همینطور مادامی که طهارت از استمرار برخوردار است یقین نیز از صلاحیت استمرار برخوردار است، لذا اگر جمله "لاینقض الیقین بالشک" گفته شود مراد از یقین، یقین فعلی است که در ظرف شک هم تحقق دارد.

اما اگر یقین از اول حدوث به متیقن که قابلیت بقاء و دوام ندارد، تعلق بگیرد به طوری که اصل اقتضاء و مقدار اقتضای آن مورد تردید است (و آن را شک در مقتضی می نامیم) در اینجا نمی توان گفت: یقین در حال حاضر از فعلیت برخوردار است؛ زیرا معنای یقین به حدوث، یقین به بقاء نبوده است پس پای یقین در میان نیست تا مفاد جمله "لا ینقض الیقین بالشک" تحقق پیدا کند، لذا جمله "لا ینقض الیقین بالشک" روی شک در رافع پیاده می شود و در باب شک در مقتضی به لحاظِ نبودن یقین، عنوان نقض یقین تحقق ندارد و روشن می شود که مستفاد از این صحیحه، حجیت استصحاب در موارد شک در رافع، است و حجیت استصحاب در موارد شک در مقتضی را نمی توان از این روایت استفاده کرد.

اشکال بر تقریبی که از سوی محقق نائینی ره ارائه شده: برای روشن شدن اشکال بر تقریب محقق نائینی ره ابتدا با توجه به مورد روایت، مثالی مطرح کرده می گوئیم: در صورتی که یک مکلف در اول صبح یقین به وضو داشت، سپس در اول ظهر در بقاء یا نقض آن وضو تردید کرد در حالی که از خارج می دانیم که وضو از اموری است که قابلیت بقاء دارد و تا زمانی که یکی از نواقض وضو تحقق پیدا نکند _ حتی اگر ده سال نیز بگذرد – قابلیت بقاء و دوام دارد.

محقق نائینی ره ره می فرماید: وقتی اول صبح یقین به حدوث وضو تحقق پیدا کرد یقین به بقای وضو تا هنگام ظهر نیز تحقق دارد و این شؤون قابلیت وضو برای بقاء است در حالی که قابلیت، چنین شأنی ندارد و یقینی با چنین خصوصیت، در خارج تحقق پیدا نمی کند، مکلف که اول صبح وضو گرفته و یقین به تحقق آن پیدا می کند یقین دارد که تا زمانی که ناقضی برای این وضو پیش نیاید، این وضو باقی خواهد بود اما وقتی به هنگام ظهر، در تحقق ناقض وضو در واقع شک دارد نمی توان گفت که وضوی آن تا این لحظه ادامه دارد؛ چرا که صلاحیت بقاء برای وضو، اقتضا نمی کند که اگر انسان یقین به حدوث وضو پیدا کرد یک یقین به وضو در زمانی که شک در تحقق ناقض دارد همراهش باشد، این مطلب، چیزی است که در خارج با آن مواجهیم، البته ممکن است أحیاناً یقین به بقاء پیدا شود اما لازمه صلاحیت وضو برای بقاء این نیست که هر جا انسان یقین به حدوث آن پیدا یقین به بقاء نیز داشته باشد، لذا معلوم نیست که یقین به بقای وضو تا چه زمانی است بنابراین، فرمایش ابشان ره قابل التزام نیست؛ زیرا گاهی ممکن است یقینی که در مورد شک در رافع تحقق پیدا کرده در لحظه حدوثش به چیزی که شک به آن تعلق پیدا کرده است، تعلق پیدا نکرده باشد ولی در مورد شک در مقتضی شک در همان چیزی تعلق پیدا کرده باشد که یقین در لحظه حدوثش به آن تعلق پیدا کرده بود علاوه بر ایت، سؤالی که از محضر محقق نائینی ره داریم این است: شما که می گوئید: "یقین در زمان شک تحقق دارد" مرادتان از این یقین، یقین حقیقی است یا یقین تقدیری؟

اگر یقین حقیقی را اراده می کنند می گوئیم: این یقین از کجا آمده است؟ یقینی که به حسب واقع وجود دارد یقین به حدوث طهارت است اما "یقین به بقاء طهارت در هنگام ظهر" نداشته است و صرف قابلیت برای بقاء نیز ربطی به این مسئله ندارد؛ زیرا مدلول عبارت "لاتنقض" این نیست که قابلیت استمرار را نقض نکن، برای مکلف، شکی در قابلیت استمرار، حادث نشده تا نقض به آن نسبت داده شود بلکه آنچه از عبارت امام علیه السلام استفاده می شود این است که "یقین به وضو با شک در وضو نقض نمی شود".

و اگر یقین تقدیری را اراده می کنید می گوئیم: تقریب شما به تقرب شما به تقریب محقق همدانی ره برمی گردد و در معرض اشکالهائی که بر تقریب ایشان وارد کردیم قرار می گیرد لذا تقریب محقق نائینی ره نیز به هیچ وجه قابل قبول نیست.