ادله حجیّت استصحاب

موضوع: ادله حجیّت استصحاب

با توجه به اینکه نقل همه اقوالِ وارده در مسئله حجیت استصحاب و ذکر ادله هرکدام از اقوال و نقد بررسی ادله به درازا می کشد و اهمیت چندانی ندارد مختار خودمان را که قول مشهور بین اصولیین متأخر است با ادله ای که وجود دارند به اثبات می رسانیم و در مقام اثبات مدعای خود به گونه ای استدلال می کنیم که با یک تیر دو نشان زده باشیم یعنی در کنار به کرسی نشاندنِ قول مختارمان، اقوال و تفاصیل دیگر را ابطال می کنیم.

ما معتقدیم که استصحاب، مطلقا حجت است و زیر بار هیچ تفصیلی در این رابطه نمی رویم و در این رابطه همه ادله ای را که اقامه شده بررسی می کنیم و در همین ابتدا متذکر می شویم که برای اثبات حجیت استصحاب مطلقا به چهار دلیل استدلال شده است که غالب آنها ر اقبول نداریم لذا در بررسی ادله، سائر ادله را که بحث کمتری دارند مقدم می کنیم و عمده ترین دلیل را که عبارت از اخبار و روایات استصحاب است به عنوان چهارمین دلیل مطرح خواهیم کرد:

دلیل اول: سیره عقلاء: اولین دلیلی که بر حجیت استصحاب مورد بررسی قرار می دهیم عبارت از سیره یا بنای عملی عالم است، دلیلی که از دو مقدمه تشکیل شده که هر دو باید مقطوع باشند تا نتیجه حاصل شود و حجیت استصحاب از این طریق اثبات شود:

    • همه عقالی عالم در امور زندگی و کارهای گوناگون روزمره‌اشان، عنلاً به حالت سابقه پایبند بوده و بر طبق آن رفتار می کنند یعنی هر چند چیزی بر زبان نمی آورند ولی بناگذاری بر حالت سابقه را در همه زوایای زندگی فردی و اجتماعی خویش، دارند مثلاً به هنگام صبح پس از فراغت از کارهای منزل هر کس به محل کار خود حرکت می کند، کارگر به سوی کارخانه، کشاورز به سوی مزرعه، کارمند به سوی اراده، دانش پژوه به سوی مدرسه و دانشگاه و حوزه علمیه و... و این رفتار بر اساس بناگذاری بر بقاء کارخانه و مزرعه و اداره و مدرسه و دانشگاه و حوزه علمیه و... است و پس از به پایان رسیدن زمان اشتغال همگان دست از کار کشیده و به محل استراحت یا منزل خود برمی گردند و با چنین اقدامی ثابت می کنند که منزل یا خوابگاه باقی است، یعنی بنای عملی بر بقای آن دارند و این سیره ای است که عقلاء در تمام لحظات با آن سروکار دارند و عملاً در زندگی همه ملموس است.

بعضی ها در بیان سیره پا را فراتر گذاشته و گفته اند: این سیره مخصوص انسانها نیست و سائر حیوانان و جانداران ذی شعور نیز بناگذاری بر حالت یابقه را دارند مثل اینکه هر پرنده ای با روشن شدن هوا از لانه اش به پرواز در می اید و به مناطق مورد عادت می رود و پس از جمع غذا یا شکار به لانه خود برمی گردد و یا حیوانات اهلی وقتی از طویله آزاد می شوند به چراگاه می روند و شب هنگام به منزل صاحبشان برمی گردند پس این بناگذاری عملی بر طبق حالت سابقه از آن سیره هائی است که اختصاص به انسان ندارد و از دائره شمول گسترده ای برخوردار است.

    • این سیره عقلائیه از امور مستحدثه نیست بلکه از قدیم‌الایام بوده و در منظر و مسمع شارع مقدس هم صورت می گرفته و چون از مور نادرالوقوع به حساب نمی آمده بلکه عام البلوی و دارای اهمیت بوده نه ایتکه از امور کم اهمیتی باشد که شارع از آن غافل شود یا خود را به تغافل بزند و درباره آن چیزی نگوید و از امور سیاسی و حساسیت برانگیز نبوده تا مانعی از ردع و ابطال آن سوی شارع مقدس وجود داشته باشد، با این اوصاف اگر چنین سیره ای مورد رضایت شارع نبود حتماً اقدام به ردع و ابطال آن می نمود و پیروان خود را از پایبندی به چنین سیره ای باز می داشت در حالی که هیچ آیه ای از آیات قرآن کریم و در هیچ روایتی از سنّت حتی به صورت خبر واحد نیز نهی شارع از متابعت این سیره در احکام شریعت وارد نشده است از این عدم ردع شارع با وجود عام البلوی بودن بناگذاری عملی عقلاء بر حالت سابقه، به این نتیجه می رسیم که این سیره مورد قبول شارع قرار گرفته است.

البته بدیهی است که خود شارع چنین سیره ای نداشته و عامل به آن نیست؛ زیرا برای او شک در بقاء پیش نمی آید بلکه از آنجا که علّام الغیوب است همواره برخوردار از وصف یقین است و نیازی به استصحاب ندارد، ولی انسانها و عقلاء در امور مهم دینی و دنیوی به این سیره پایبند هستند و در صورت تردید بنا را بر حالت سابقه می گذارند و اگر این بناگذاری عملی باطل بود و زمینه برای وقوع مکلفین در خطا و اشتباه را فراهم می کرد لازم بود بیانی از سوی شارع صادر شود و متابعت از آن را ابطال نماید، از عدم بیان و عدم ردع شارع، یقین به امضا و رضایت و مورد قبول بودن این سیره در نزد شارع پیدا می شود و به تعبیر دیگر، چنین سیره ای از سیره های ممضاة بوده و دارای اعتبار و حجت خواهد بود.