ادامه فرمایش محقق نائینی ره

موضوع: ادامه فرمایش محقق نائینی ره

ایشان ره پس از اینکه در مورد علم اجمالی در صورت تردید بین اقل و اکثر تفصیل قائل شده و فرمودند: اگر معلوم بالاجمال دارای عنوان مشخص باشد ضابطه انحلال بر آن انطباق پیدا نمی کند و تا زمانی که وجود مصداق آن عنوان احتمال داده می شود لازم است فحص شود و علم اجمالی مورد توجه باشد و نمی توان به اصالةالبرائة و امثال آن تمسک نمود، مؤیدی بر مدعای خود مبنی بر عدم انحلال علم اجمالی اقامه کرده و می فرماید: اگر تاجری علم اجمالی دارد که هر چه به زید مدیون است در دفترش ثبت کرده و وقتی از او در مورد مقدار بدهکار به زید سؤال شود می گوید: نمی دانم ده میلیون تومان است یا بیست میلیون تومان، حال اگر به دفتر خودش مراجعه کرده و چند صفحه از آن را مورد ملاحظه قرار دهد و علم به ده میلیون بدهی به زید پیدا نماید نمی توان آن را قدر متیقن قرار داده و علم اجمالی خود را منحل بشمارد و بگوید: لازم نیست بقیه صفحات را ملاحظه کنم؛ چرا که از نظر عقلاء در چنین مواردی علم اجمالی او انحلال پیدا نمی کند بلکه لازم است بقیه صفحات دفتر را نیز ملاحظه کند، چون احتمال دارد که بدهی دیگری که ثبت شده، باشد.

محقق نائینی ره می فرماید: در اینجا علم اجمالی به عنوان "ما فی الدفتر" تعلق گرفته و همانند علم اجمالی به موطئة بودن "گوسفند سفید" است که با اطلاع از حداقل، علم اجمالی انحلال پیدا نمی کند، در ما نحن فیه نیز علم اجمالی مکلّف، به ثبوت تکالیفی در شریعت که در کتب روائی در دسترس وجود دارند، تعلق گرفته است، حال اگر مکلف با مراجعه به کتب روائی، هزار تکلیف به دست آورد (در حالی که بین هزار و هزاروپانصد تکلیف تردید داشت) نمی توان قائل به انحلال علم اجمالی شده و در مورد هزارویکم و بعد از آن، به دلیل عدم بقاء علم اجمالی، فحص را واجب نداند بلکه علم اجمالی به قوت خود باقی است و در تمام اطراف احتمال، فحص لازم است.

نتیجه ای که بر فرماش ایشان ره مترتب است: علم اجمالی انحلال پیدا نکرده و فحص در تمام افراد محتمل، واجب است و از این ناحیه اشکالی بر استدلال وارد نیست.