روایات وارده در مورد خمس مال حلال مخلوط به حرام

موضوع: روایات وارده در مورد خمس مال حلال مخلوط به حرام

پس از آشنا شدن با برخی از کلمات فقهاء و روشن شدن جایگاه مسئله در بین علماء، به سراغ روایاتی که به عنوان دلیل بر مسئله هستند می رویم.

روایت اول: صحیحه عمار بن مروان از امام صادق علیه السلام

محمد بن علي بن الحسين في (الخصال) عن أبيه، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن عيسى، عن الحسن بن محبوب، عن عمار بن مروان قال: سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: فيما يخرج من المعادن والبحر والغنيمة والحلال المختلط بالحرام إذا لم يعرف صاحبه والكنوز الخمس.[1]

این حدیث را مرحوم شیخ حرّ عاملی (صاحب وسائل) به سند صحیح از کتاب خصال صدوق ره نقل کرده و در سلسله سند شخصیتی به نام "محمد بن عیسی" را ذکر نموده که مراد از وی، محمد بن عیسی بن عبید الیقطینی است که شیعه ای جلیل القدر و کثیر الروایة و مورد وثوق است به طوری که نجاشی ره نیز وی را توثیق نموده است[2] و در عین حال که ابن الولیدی را از راویان نوادرالحکمة استثناء کرده ولی شکی در توثیق او وجود ندارد.

ممکن است نقل این حدیث از کتاب "خصال" که غیر از کتب اربعه است، خدشه بر روایت شمرده شود و حال آنکه صدوق ره که راوی این حدیث در کتاب خصال است مؤلف کتاب "مَن لایحضره الفقیه" است که یکی از کتب اربعه است.

محقق نراقی ره در اشکال بر این روایت فرموده است: فلأنّ الرواية على النحو المذكور إنّما هو ما نقله عنه بعض المتأخّرين [3] (احتمالاً مرادش صاحب حدائق ره است که روایت را به همین نحو نقل مرده است[4] )

اما با توجه به اینکه چنین روایتی هم در چاپ قدیم و هم در چاپ جدید کتاب خصال، موجود است، آن را می پذیریم و وجهی برای وسواس در آن نیست.

روایت دوم: صحیحه حلبی از امام صادق علیه السلام

وبإسناده عن سعد، عن علي بن إسماعيل، عن صفوان بن يحيى، عن عبد الله بن مسكان، عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام في الرجل من أصحابنا يكون في لوائهم ويكون معهم فيصيب غنيمة، قال: يؤدي خمسا ويطيب له.[5]

این روایت هر چند از حیث سند صحیحه است ولی استدلال به آن بسیار ضعیف است؛ زیرا خمسی که در این روایت واجب شده خمس متعلق به عنوان غنائم است یعنی مدلول روایت این است که ائمه اهلبیت (علیهم‌السلام) جهاد ابتدائی همراه با خلفاء را مورد تأیید قرار داده اند و از این رو خمس مال را از رزمنده ای که زیر پرچم خلفاء بوده مطالبه نموده است نه همه مال را.