نظر مرحوم امام (ره) در نصاب خمس معدن/ خمس معدن /كتاب الخمس

موضوع: كتاب الخمس / خمس معدن / نظر مرحوم امام (ره) در نصاب خمس معدن

مروری بر مباحث گذشته

بحث در خمس معدن بود که آیا نصاب معتبر است یا نه. عرض شد که با بررسی ادلّه ثابت شد که طبق صحیحه بزنطی نصاب در مرحله اول به طور قطع در همه معادن بیست دینار است.

منتها، هم حضرت امام[1] و هم مرحوم صاحب عروه[2] این را بیان کردند که احوط ــ عمدتاً احوط استحبابی باشد ــ این است که اگر به [یک] دینار رسید بلکه مطلق اگر به دینار هم نرسید، شخص خمس آن را بدهد.

کلام امام (ره) در مورد نصاب خمس معدن

از حضرت امام به دست می‌آید که ایشان به آن ادلّه یک مقداری اعتنا کرده‌اند؛ لذا عبارتشان این است: «و الأحوط الأولى‌ إخراجه من المعدن البالغ ديناراً بل مطلقاً، بل لاينبغي تركه».[3] حالا تقریباً از این عبارت، استشمام احتیاط واجب می‌شود قبلش فتوا دادند و فرمودند: «و يعتبر فيه - بعد إخراج مؤونة الإخراج و التصفية - بلوغه عشرين ديناراً أو مائتي درهم عيناً أو قيمة على الأحوط»، که البتّه این علی الاحوط به قیمتاً می‌خورد؛ به این معنا که عیناً دویست درهم باشد یا قیمتاً دویست درهم باشد علی الاحوط. لذا می‌فرماید: «و لو اختلفا في القيمة يلاحظ أقلّهما على الأحوط».[4] ظاهرش به قیمت می‌خورد.

عدم منع در فتوای به احتیاط استحبابی

حالا فتوای استحبابی مشکلی ندارد با توجّه به این روایات؛ یعنی اگر کسی فتوای به استحباب اخراج خمس به طور مطلق برای معدن بدهد، این ادلّه برایش هست. با توجّه به این ادلّه، این فتوای به استحباب جا دارد.

پرسش: فتوا یا احتیاط؟

پاسخ: فتوای به استحباب احتیاطی است. هر سه تا دلیل در بین هست و این طور نیست که آن دلیلی که بیست دینار را معتبر می‌کند، حجّیّتِ آن دلیلِ دیگر را به طور مطلق از بین ببرد. اینجا از همان ابواب احتیاط است و حکم به احتیاط می‌شود کرد؛ یعنی با اینکه دلیل بر بیست دینار داریم امّا در عین حال حکم به احتیاط بشود.

    • همان احتیاطِ درس قبل می‌شود؟

    • بله دیگر، به نوعی این چنین می‌شود؛ یعنی به آن حجّت معتبره به طور خاص توجّه نکنیم، نه اینکه معتبرش نکنیم. بله، حدّ واجب را آن طور می‌دانیم. امّا چه اشکال دارد که شخص این کار را انجام بدهد و فقیه هم به لحاظ این دلیل، حکم به احتیاط استحبابی بکند؟

    • این از باب تسامح در ادلّه سنن نمی‌شود؟ از باب همان فرمایش شما در جلسه قبل است دیگر که احتیاط مطلقاً حسن است.

    • بله، احتیاط مطلقاً حسن است منتها عقلاً، و اگر هم جایی یک جنبه شرعی داشته باشیم ــ اینجا دلیل داریم دیگر ــ ما عمل به اطلاق می‌کنیم. می‌گوید «أکرم العلماء»، حالا دلیل داریم، لذا آن را خارج می‌کند. مگر اینکه در جایی حرمت استفاده بشود. آنجایی که حرمت استفاده بشود، قطعاً این حرف نمی‌آید. آنجا اصلاً احتیاطش خلاف احتیاط می‌شود. اگر از این «إلّا» حرمت را بفهمیم، خب اینجا اصلاً احتیاط معنا ندارد. امّا اینجا این طور نیست، اینجا می‌فرماید «فیه خمس» به طور مطلق. بعد در صحیحه بزنطی می‌فرماید بیست دینار، در ظهور عمومی صحیحه دیگرِ بزنطی می‌فرماید دیناراً.

بنابراین به این جهت مشکلی ندارد. غرضم مبنای این فتوای به احتیاط در اخراج خمس به صورت مطلق یا به عنوان دینار است.

اعتبار یا عدم اعتبار اخراج دفعی معدن

حالا بحث بعدی این است که آیا دفعة واحدة در وجوب اخراج خمس معتبر است یا نه؟ و اگر دفعة واحدة در وجوب اخراج خمس معتبر است، ملاک دفعة واحدة یا دفعات چیست؟ حضرت امام و صاحب عروه و بعضی از محشین هم که کلماتشان را نقل می‌کنیم، این طور فرموده‌اند که اگر مجموعه اخراج‌ها به نصاب برسد، خمس واجب می‌شود. این باید بررسی بشود، ببینیم آیا از ادلّه استفاده می‌کنیم، یا اینکه نه، اینها از امور عرفی است و عرف اینجا هر کدام را مستقلّاً استخراج می‌داند و نصاب را هم بر همان اساس مترتّب می‌کند. حالا ان‌شاءالله بررسی ادلّه و این اقوال را در جلسه آینده خواهیم داشت.