دليل قاعدة اللطف/الإجماع المنقول بخبر الواحد /الأمارات

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /دليل قاعدة اللطف

در جلسه ی قبل «قاعده ی لُطْف» از أدلّه ی إجْماع» را بر أساس نظر عُلمای شیعه شرح دادیم. در این جلسه به ادامه ی این بحث خواهیم پرداخت.

موارد بحث «قاعده ی لُطْف»:

مورد نخست: بررّسی مُطْلَق قاعده ی لُطْف (مُجرّد از مورد):

مرحوم خواجه نَصیرالدّین طوسي (ره) در کتاب «تجریدُ العقاید» خود فرموده: «واللُّطْف واجبٌ لتَحَقّق الغَرَض». مثلاً اگر کسی مجلسی را ترتیب بدهد که قرار است شخصیّتی نیز به این مجلس دعوت کند؛ اگر خادم خود را بفرستد تا او را دعوت کند او نمی‌ آید امّا اگر فرزند خود را بفرستد در جلسه شرکت می‌ کند. در اینجا او باید فرزند خود را دنبال او بفرستد زیرا با او با فرستادن فرزندش به دنبال فرد دعوت شونده، غَرَض دعوت کننده حاصل می گردد. معنای این کلام ایشان این است.

به نظر ما در این فرض «قاعده ی لُطْف» تمام است.

مورد دوم: بررّسی قاعده لُطْف به مُقْتضای موردِ غیر از إجْماع: در این فرض نیست به نظر ما «قاعده ی لُطْف» تمام است.

قرآن مجید می فرماید: ﴿وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ﴾[1]

یعنی خداوند مَنّان أعَمّ از واجبات و مُحَرَّمات، تکالیفی دارد. ولی بندگان خود را می‌ شناسد؛ لذا می‌ داند که اگر فلان تکلیف را به بنده ی خود بکند انجام می‌ دهد و اگر فلان تکلیف را به بنده ی خود گبکند انجام نمی‌دهد! امّا اگر بفرماید گر کسی فلان تکلیف را انجام داد به بهشت می‌رود و اگر کسی فلان تکلیف را انجام نداد در آتش دوزخ می‌ سوزد، بندگان إطاعت أمْر می‌ کنند.

مورد سوم: بررّسی قاعده لُطْف به مُقْتضای موردِ إجْماع: مرحوم شیخ طوسي (ره) بر خلاف استاد خود مرحوم سیّد مرتضی (ره) قائل است به این که «قاعده ی لُطْف» در اینجا تمام و جاریست لذا «إجْماع»، دلیل بر حَقانیّت شیعه می باشد. «الامامُ حافظٌ للدّین». یعنی اگر مُجْمعین راه غلط بروند بر امام (علیه السّلام) واجب و لازم است که آن ها را از این راه بر حَذَر دارد.

إشکال مرحوم سیّد مرتضی (ره) به مرحوم شیخ طوسي (ره): این دلیل شما درست نیست؛ زیرا سَبَب غیبت امام معصوم (علیه السّلام) ما مکلّفین هستیم. لذا اگر ما مکلفین ناشُکری نمی‌کردیم و قَدْر امام معصوم (علیه السّلام) را می‌دانستیم الآن او حاضر بود و ما را هدایت می‌ کرد!

جواب مرحوم شیخ طوسي (ره) به این إشکال ایشان: اگر این طور باشد ما باید تمام إجْماعات را کنار بگذاریم.

إشکال مرحوم سیّد مرتضی (ره) به این جواب مرحوم شیخ طوسي (ره): این فساد به خاطر امام معصوم (علیه السّلام) نیست بلکه به خاطر قَدْر ندانستن مکلّفین از نعمت امام معصوم (علیه السّلام) است.

به نظر ما نظر مرحوم سیّد مرتضی (ره) درست است و ما باید به دنبال دلیل دیگری برای «حُجّیَّت إجْماع» باشیم.

نکته ی مهمّ: گفته شده «قاعده ی لُطْف»، از «مُلازمات عَقْلیّة» می‌ باشد. ولی این طور نیست.

خواجه نَصیرالدّین طوسي (ره) در اینجا در تأیید کلام مرحوم سیّد مرتضی (ره) عبارت نابی را فرموده. ایشان فرموده: «وجودُه لُطْفٌ و تَصَرُّفُه لُطْفٌ آخَر و عَدَمُه [أي: عَدَم تَصَرّفُه] مِنّا»!

علاوه بر إشکالی که مرحوم سیّد مرتضی (ره) در مورد «قاعده ی لُطْف» در بحث «إجْماع» بیان فرمودند، إشکالی هم ما بیان می‌ کنیم و آن این است که:

اوّلاً: بر فرضی که امام (علیه السّلام) به صورت محسوس یا نامحسوس در بین مُجْمعین حضور داشته باشد در صورتی که موافق با نظر یک مخالف از مُجْمعین باشد، با تأیید این یک موافق، فقط أسباب هدایت یک نفر از مُجْمعین فراهم می شود و باقی مُجْمعین همچنان در ضَلالت باقی می‌ مانند!

ثانیاً: چه فرقی بین زمان حضور و زمان غیبت امام معصوم (علیه السّلام) است؟! زیرا در زمان حضور هم امام معصوم (علیه السّلام) نمی‌ توانست کاری بکند بین مُجْمعین! مواردی هم در روایات داشته‌ ایم.

نکته ی بسیار مهمّ: گاهی وقت ها ما غافل هستیم از دیگر تصرّفات أهلبیت (علیهم السّلام) در این عالَم. مثل داستان معروف حضرت خِضْر و حضرت موسی (سلام الله علیهما). بنابراین کسانی هستند که به صورت نامحسوس و مخفی تَصرّفاتی را برای جلوگیری از بعضی از فجایع و به نَفْع و صَلاح جامعه انجام می‌ دهند در حالی که ما نمی‌ دانیم.