ارکان و شرایط « جماعت »/صلاة الجمعة /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /ارکان و شرایط « جماعت »

کلام در ارکان و اجزاء صلاة الجمعه بود و به تبع شرایط ذات صلاة الجمعه نیز مطرح می شد، در رابطه با خطبه بیان شد که لازم ( واجب) است خلافا لحسن البصری و تعد دارد خلافا لمعظم فقهاء اهل سنت ، بحث امروز در مورد « جماعة » هست که واجب است نماز جمعه به جماعت اقامه گردد ، این جماعت چه نسبتی با نماز جمعه دارد شرط الوجوب است یا شرط الواجب ( به عبارتی دیگر شرط الصحة) ؟ این یک نسبت بین جماعت و ذات نماز جمعه است و دیگر اینکه آیا چه شرط وجوب باشد چه شرط واجب این شرط ابتدایی است یا استدامی ؟ ابتدایی یعنی به گاه نیت به تعبیر برخی فقها به گاه ایراد خطبه باید جماعت وجود داشته باشد، اگر بعد کمتر از حد شدند اشکالی ندارد ولی برخی میگویند استدامی است و باید در استمرار نیز جماعت وجود داشته باشد و اگر جماعت مرتفع شد نماز جمعه واجب نیست. در مبادی تصدیقیه بیان شد دو نوع جماعت داریم : ۱- جماعت مطلقه ۲- جماعت مقیده

برخی میگویند جمع باید بیشتر از ۳ نفر باشد ولی جمع لغوی است و اگر ۲ نفر هم باشند جماعت مطلق حاصل میگردد. جماعت مقید و خاص نماز جمعه حداقل ۵ یا ۷ نفر است ولی حداکثر ندارد.

این جماعت مقید شرط الوجوب است اگر مثلاً ۵ نفر یا هفت نفر آمدند( یکی امام جمعه است جمع شدند نماز جمعه واجب می‌شود یا شرط الوجب است شرط صحت نماز جمعه.

نظرات ؛

۱- بسیاری از حضرات قائل شدند تحقق جماعت شرط الوجوب است یعنی تا محقق نشود وجوب نمی‌آید.

۲- برخی می‌گویند شرط الواجب است، از بیان برخی استظهار شرط الواجب می‌شود یعنی شرط صحت نماز جمعه به جماعت بودن آن است، بنابراین با بررسی روایات این نکته روشن خواهد شد.

روایات

۱- صحیحه زراره: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع عَلَى مَنْ تَجِبُ الْجُمُعَةُ قَالَ تَجِبُ عَلَى سَبْعَةِ نَفَرٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ لَا جُمُعَةَ لِأَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ أَحَدُهُمُ الْإِمَامُ فَإِذَا اجْتَمَعَ سَبْعَةٌ وَ لَمْ يَخَافُوا أَمَّهُمْ بَعْضُهُمْ وَ خَطَبَهُمْ.[1]

۲- محمد بن یعقوب عن محمد بن اسماعیل عن فضل بن شاذان؛ برخی از روایات می‌بینید در سلسله سند واو می‌آورند باید ببینید این معطوف به واو در چه طبقه‌ای از روات است عطف می‌شود به هم طبقه خود علی بن ابراهیم هم طبقه محمد بن اسماعیل که از مشایخ مرحوم کلینی است ایشان دو روایت را به اختصار آورده‌اند تحویل کردند در برخی نسخ [ عن حریز] آمده بین علی بن ابراهیم و حریز یک طبقه فاصله است درحالیکه ایشان نمی‌تواند مستقیم از وی نقل کند ، این بین [ عن أبیه ] وجود دارد .

مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: فَرَضَ اللَّهُ عَلَى النَّاسِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَى الْجُمُعَةِ خَمْساً وَ ثَلَاثِينَ صَلَاةً مِنْهَا صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ فِي جَمَاعَةٍ وَ هِيَ الْجُمُعَةُ وَ وَضَعَهَا عَنْ تِسْعَةٍ عَنِ الصَّغِيرِ وَ الْكَبِيرِ وَ الْمَجْنُونِ وَ الْمُسَافِرِ وَ الْعَبْدِ وَ الْمَرْأَةِ وَ الْمَرِيضِ وَ الْأَعْمَى وَ مَنْ كَانَ عَلَى رَأْسِ فَرْسَخَيْنِ.[2] ( یک نماز با بقیه فرق دارد ) خداوند به جماعت قرار داده .

۳- صحیحه منصور (بن حازم) ؛ وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ يَعْنِي ابْنَ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورٍ يَعْنِي ابْنَ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: يُجَمِّعُ الْقَوْمُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ إِذَا كَانُوا‌ خَمْسَةً فَمَا زَادُوا فَإِنْ كَانُوا أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ فَلَا جُمُعَةَ لَهُمْ وَ الْجُمُعَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى كُلِّ أَحَدٍ الْحَدِيثَ[3] . گفته بود در آن عبارت بالا که( علی من تجب الجمعه قال علی سبعه نفر فلا جمعه لاقل من ذلک) از این برداشت می شود شرط وجوب است که چنین نماز جمعه ای تشریع شده این جماعت مقیده باشد‌.

۴- صحیحه محمد بن مسلم؛ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ الْكَشِّيُّ فِي كِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ غَيْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِيِّ ص فِي الْجُمُعَةِ قَالَ إِذَا اجْتَمَعَ خَمْسَةٌ أَحَدُهُمُ الْإِمَامُ فَلَهُمْ أَنْ يُجَمِّعُوا.[4] ( نماز جمعه بخوانند.) شرط وجوب از آن استظهار کرده‌اند حال ابتدایی یا استدامی است بحث خواهیم کرد.

برخی حضرات شرط الوجب می‌دانند؛ صحت نماز جمعه حتی آن دو رکعت حتی خطبتین مترتب بر تحقق جماعت است. شرایط وجوب این است که سلطان عادل باشد حکومت به دست او باشد زوال تحقق پیدا کند و مستئل دیگری ولی این جماعت شرط واجب است و نماز باید با هیئت چنین جماعتی منعقد گردد.

عن زرارة : فَرَضَ اللَّهُ عَلَى النَّاسِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَى الْجُمُعَةِ خَمْساً وَ ثَلَاثِينَ صَلَاةً مِنْهَا صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ فِي جَمَاعَةٍ وَ هِيَ الْجُمُعَةُ.... [5] خداوند آن را در جماعت قرار داده .« فی جماعة» نه « من جماعة» در هیئت جماعت باید باشد حال نظر صحیح چیست البته روایات زیاد دیگری داریم در باب دوم وسایل تکراری است و به جهت ضیق وقت بیان نمی کنیم.

نکته: یک اجتماع داریم یک جماعت، اجتماع یعنی گرد آمدن جمع پذیرفتن در کنار هم قرار گرفتن و یک جماعت داریم جماعت یعنی هیئت یک کار ،گروهی جمع شده اند برای انجام یک کار ،جماعت که یک هیئتی برای تحقق یک فعلی هستند شرط واجب است.

صحیحه محمد بن مسلم را بررسی کنید: (قال اذا اجتمع.. أن یجمّعوا) اگر چنین جمعی حاصل شد می‌توانند نماز جمعه بخوانند.

صحیحة زرارة: ( علی من بجب الجمعه علی سبعة نفر من المسلمین ؟ ... ) ذیل روایت آمده ( واذا اجتمع سبعة ولم یخافوا أمهم....) [6] لذا جماعت شرط فعل است شرط الواجب است.

زرارة : (فَرَضَ اللَّهُ عَلَى النَّاسِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَى الْجُمُعَةِ خَمْساً وَ ثَلَاثِينَ صَلَاةً مِنْهَا صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ فِي جَمَاعَةٍ وَ هِيَ الْجُمُعَةُ ) خداوند واجب کرده بر جماعتی، یعنی وجوب از اجتماع می‌آید اما شرط الواجب جماعت است [به جماعت بون شرط صحت است].

نکته : در این روایت زراره ( لا جمعه لاقل من خمسه ) ، در مقام بیان شرط الوجوب است و اگر نبود دیگر نماز جمعه مشروع نیست، برخی گفته اند وقتی لای نفی جنس بر یک ذات تعلق میگیرد مراد نفی صفت محذوف از ذات است یعنی فلا جمعه [صحیحة] پس شرط الواجب است ولی وقتی درست که نگاه کنیم جماعت شرط الواجب است؛ چون وزمانیکه امام با یک گروه چهار نفره یا شش نفره که جمعا پنج یا هفت نفر می شوند شرط الوجوب محقق می گردد با این اجتماع ولی اگر این نماز جمعه بخواهد صحیح باشد باید به جماعت باشد یعنی جماعت شرط الواجب [شرط صحت نماز جمعه] می باشد، فرق بین جماعت و اجتماع نیز مشخص شد.

خود ذات جماعت شرط الواجب است اما اجتماع شرط الوجوب است حال ابتدایی است یا استدامی؟ مثلاً اگر بعد از شروع نماز جمعه افرادی رفتند و از حد نصاب افتاد آیا دیگر مشروعیت ندارد؟ یا نه مشکلی ندارد ، شرط ابتدایی است در رابطه با خطبه هم همین مطلب مطرح می‌شود اگر در بین خطبه‌ها از حد نصاب افتاد آیا نماز جمعه مشروعیت ندارد؟ یا اینکه افراد اول رفتند و افراد جدیدی جایگزین شدند چگونه خواهد شد جلسه آینده بررسی خواهیم کرد.