فضیلت الصلاه و الیوم الجمعه/صلاة الجمعة /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /فضیلت الصلاه و الیوم الجمعه

در مقدمه صلاة الجمعه چند روایت در مورد فضیلت صلاة الجمعه و یوم الجمعه را بررسی کردیم چند روایت دیگر و نکات فنی فقهی و رجالی را بیان می‌کنیم ؛

روایت اول در کافی کلینی و تهذیب شیخ سند را اینگونه آورده‌اند : أَحْمَدُ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَسْتَحِبُّ إِذَا دَخَلَ وَ إِذَا خَرَجَ فِي الشِّتَاءِ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ فِي لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ اخْتَارَ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَيْئاً فَاخْتَارَ مِنَ الْأَيَّامِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ[1] .[2] سند را کاملاً بررسی می‌کنیم چون چند نکته رجالی دارد و ما را به عرصه تسلط بر اسناد فقهی بیشتر آشنا می‌کند ذیل این حدیث وجود دارد ؛ ان الله اختار من کل شیء شیئا و اختار من الایام یوم الجمعه ، فضل یوم جمعه روشن است خداوند مثلاً در بین مجموعه بشر پیامبر را برگزیده و در بین ایام جمعه را و در بین ماه‌ها ماه رمضان و در بین شب‌ها شب قدر را برگزیده است.

نکته اول : مرحوم کلینی که فرمودند عن احمد (احمد بن محمد بن عیسی) منظورشان است ، این‌ها در یک طبقه نیستند و هیچگاه کلینی نمی‌تواند از ایشان مستقیماً نقل کند چون ایشان در طبقه دوم مرحوم کلینی است و استاد کلینی یعنی یحیی العطار شاگرد احمد است و واسطه فی ما بین این دو می باشد. روایاتی که قبل از این روایت هست از آغاز آنها یحیی العطار نام برده شده است تا یک روایت مانده به همین روایت و اینکه مرحوم کلینی میگوید « احمد » بخاطر این است که اعتماد کرده بر ذکر راوی در سند احادیث قبلی چون ما می‌دانیم احمد بن محمد بن عیسی الاشعری استادِ استاد شیخ کلینی است.

نکته دوم : پس محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی العطار عن احمد بن محمد بن عیسی الاشعری ؛ ایشان از علمای قرن سوم هست که در قم زاده شه و در همانجا به خاک سپرده شده از اشعریون یمن هست، اینها در قم ساکن بودند و به خاطر ظلم‌هایی که بر آنها تحمیل شد هجرت کردند و به جبال ایران آمدند و به درخواست بزرگان قم به قم آمدند و در این منطقه ماندگار شدند با اینکه مکتب روایی این‌ها مکتب کوفه بود و بعد از استقرار در قم مکتب قم را ایجاد کردند ایضشان یکی از بزرگان مکتب روایی قم است که از ویژگی‌های آن می‌توان این موارد را نام برد ؛

1- از ضعفاء نقل نمی شود

2- توجه جدی به سند دارد

3- برخورد جدی با محدثین غالی دارد

4- برخورد جدی با محدثینی که از ضعفاء نقل میکنند.

به همین خاطر احمد بن محمد بن عیسی اشعری با احمد بن محمد بن خالد برقی که از ضعفا نقل می‌کرد و احادیث مرسله نقل میکرد ، برخورد جدی کرد و او را از قم بیرون کرد ، آنها اینقدر جدی بودند! البته بعد پشیمان شد و او را به قم برگرداند و بعد از فوت او در تشییع ایشان شرکت کردند با سر و پای برهنه و احترام کردند، ایشان از اصحاب امام رضا ،ا امام جواد و مام هادی علیهم السلام است 2290 روایت در سلسله سندشان نام ایشان وجود دارد و 9کتاب دارد از جمله نوادر ، توحید، ناسخ و منسوخ ، مکاسب .... جد او عیسی بن عبدالله الاشعری از صحابی امام صادق (ع) بودند که امام در شان او فرمودند : « منا اهل البیت » [3] ،بنابراین احمد بن محمد بن عیسی الاشعری شیخ قمیین است و رییس المحدثین در زمان خودش تا آنجا که درباره محدثین حکم صادر می‌کرد و استاد برخی از مشایخ کلینی است (مروی عنه آنهاست).

نکته سوم : "عن الحسین "، حسین بن سعید اهوازی است چون احمدبن محمدبن عیسی اشعری از او نقل دارد،این شخصیت حسین بن سعید بن حماد بن سعید بن مهران اهوازی است در کوفه به دنیا آمده و صحابی و امام رضا ،امام جواد و امام هادی است. سه کتاب ارزشمند در حوزه فقه ، حدیث و اخلاق دارد5000 حدیث نقل کرده است . برادری دارد به نام حسن بن سعید اهوازی که همیشه با هم بودند ایشان بر خلاف برادرش حسین قلیل الروایة است حدودا در سلسله 86 روایت آمده این دو برادر در مکتب روایی کوفه رشد کردند اما به جهت تسلط حجاج بر کوفه و ظلم به آنها به اهواز هجرت کردند و بعد به قم آمدند و همانجا فوت کردند، مکتب قم را پذیرفته بوند و از ثقات و اجلا‌ء اند و در کتب رجال به شایستگی از ایشان یاد شده .

نکته چهارم : نضر بن سوید صیرفی کوفی از اصحاب امام کاظم (ع) است و کثیر الروایه است و چندی تصنفات دارد در 509 سند حدیث وجود دارد این عدد نشان از کثیر الروایة بودن است و هم از ثقات نقل کرده هم ثقات از او نقل کرده اند این خود یک توثیق عامه است . بنابراین محفوف بودن به ثقتین به علاوه کثیر الروایة بودن خودش از توثیقات عامه است ولو اینکه رجال خاصتا توثیق نکرده باشند یا جرح نکرده باشند یا مسکوت عنه باشد .

نکته پنجم : در مورد عبدالله بن سنان فوق العاده کثیرالروایه است1146 بار در سلسله روایات هست، از اصحاب امام صادق و امام باقر علیهم السلام را درک کرده است کوفی است و ایشان خزانه‌دار منصور و هادی و رشید عباسی بوده که مخالفت جدی با اهل بیت داشتند ، کتاب صلاة ، عمل یوم و لیلة دارد، ایشان از رازداران امام صادق علیه السلام است و مورد اعتماد خلفا بوده. مورد تجلیل و توثیق علما رجال می‌باشد.

روایت دوم : مرحوم مجلسی در شرح کافی بیان کرده‌اند مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ لِلْجُمُعَةِ حَقّاً وَ حُرْمَةً فَإِيَّاكَ أَنْ تُضَيِّعَ أَوْ تُقَصِّرَ فِي شَيْ‌ءٍ مِنْ عِبَادَةِ اللَّهِ وَ التَّقَرُّبِ إِلَيْهِ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ وَ تَرْكِ الْمَحَارِمِ كُلِّهَا فَإِنَّ اللَّهَ يُضَاعِفُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ يَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجَاتِ قَالَ وَ ذَكَرَ {امام صادق (ع) } أَنَّ يَوْمَهُ مِثْلُ لَيْلَتِهِ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُحْيِيَهَا بِالصَّلَاةِ وَ الدُّعَاءِ فَافْعَلْ فَإِنَّ رَبَّكَ يَنْزِلُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ‌ إِلَى سَمَاءِ الدُّنْيَا فَيُضَاعِفُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ كَرِيمٌ.[4] [5]

نکته اول : مواظب باش که یک وقت آن را نادیده نگیری و نقصانی در مورد آن نداشته باشی ، (ان تحییها ) ضمیرش به (لیلة) بر میگردد زیرا احیاء برای شب هست و مونث می باشد در حالیکه در برخی نسخه های کتاب کافی ضمیر مذکر آمده که صحیح نیست.

نکته دوم : در اینجا می‌گویند اشکالی وجود دارد مگر خداوند نزول می‌کند ؟! مگر انتقال دارد ؟! برخی این نوع احادیث را مبنا قرار داده و می‌گویند خداوند مسافتی طی می‌کند و قائل به جسمانیت خداوند شدند. برخی علما مثل مرحوم مجلسی پاسخ دادند در مثل آیه شریفه ﴿وَجَاءَ رَبُّكَ وَٱلمَلَكُ صَفّا صَفّا﴾[6] که در اصل جاء (امر) ربک است در اینجا هم می‌گوییم در ( ینزل) هرچند ضمیر به الله برمی‌گردد ولی مراد لطف و رحمت خداوند است با قرائنی که در دست هست که ذات اقدس اراده میکند و این نیست که صعود یا نزول داشته باشد. برخی نیز چون مرآة العقول علامه مجلسی ذیل این حدیث می فرمایند ( یَنزِل) نیست بلکه از باب تفعیل « یُنَزِّلُ» است که مفعول آن (ملائکته) محذوف است . همین روایت در محضر امام رضا (ع) گفته شد و سوال پرسیدند مگر خداوند نزول میکند؟ ایشان فرمودند: لعن الله المحرفین الکلم عن الموضعه ... مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- مَا تَقُولُ فِي الْحَدِيثِ الَّذِي يَرْوِيهِ النَّاسُ- عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَنْزِلُ- فِي كُلِّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ- إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَقَالَ (ع) لَعَنَ اللَّهُ الْمُحَرِّفِينَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ اللَّهِ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِكَ إِنَّمَا قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- يُنْزِلُ مَلَكاً إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا- كُلَّ لَيْلَةٍ فِي الثُّلُثِ الْأَخِيرِ- وَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ- فَيَأْمُرُهُ فَيُنَادِي هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِيَهُ- هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَيْهِ- هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ- يَا طَالِبَ الْخَيْرِ أَقْبِلْ- وَ يَا طَالِبَ الشَّرِّ أَقْصِرْ- فَلَا يَزَالُ يُنَادِي بِهَذَا حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ- فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ- عَادَ إِلَى مَحَلِّهِ مِنْ مَلَكُوتِ السَّمَاءِ حَدَّثَنِي بِذَلِكَ أَبِي عَنْ جَدِّي عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص.[7] بنابراین خداوند ملائک را نازل می‌کند نه خودش طی مسافت میکند در برخی تصحیحات کافی نیز این اشکال تکرار شده مرحوم مجلسی برای جلوگیری از چنین اشکالی دقت داشتند و این نکته را بیان فرمودند .

نکته سوم : بررسی سند روایت است محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی العطار ایشان از مشایخ جلیل القدر مرحوم کلینی است، از اشعریون قم است که کتاب مقتل الحسین دارد کثیر الروایة هست و قریب 5985 روایت دارد،‌ از شاگردان ابراهیم بن هاشم و عبدالله بن جعفر حمیری است و از شاگردانش همین مرحوم کلینی و علی بن الحسین بابویه و محمد بن حسن بن احمد بن ولید است از اجلاء هستند. همیشه به عنوان محمد بن یحیی ذکر میشود اما تقریبا در ۵۸ حدیث با عنوان (محمد بن یحیی العطار) آمده. عبدالله بن محمد بن عیسی الاشعری برادر همان احمد بن محمد بن عیسی الاشعری است اینها چند برادر هستند ، ایشان هم از ثقات است و قلیل الروایه است مثل برادرش احمد نیست خیلی حدیثی از ایشان نداریم ، علی بن الحکم بن زهیر الانباری نخعی کوفی از اصحاب امام رضا و امام جواد علیهم السلام است و برخی شاگردان امام صادق علیه السلام را درک کرده مثل ابن فضال ، عبدالله بن بکیر ، ایشان از شاگردان ابن ابی عمیر محسوب میشود از کتابهای ایشا، کتابهای الحدیث و الرجال دار و موثق می باشد، عن ابان بن عثمان الاحمر کوفی از اصحاب اجماع است .فقیه ، محدث، ادیب ، نسب شناس از اصحاب امام صادق (ع) 700 روایت بیان کرده .مرحوم کشی در کتاب رجال خویش ایشان را از ناووسیه دانسته[8] ، ناووسیه گروهی هستند که وقف بر امام صادق علیه السلام کردند اگر چنین باشد او فاسد المذهب است درحالیکه ایشان در کتب رجالی دیگر بسیار مورد تجلیل و تکریم قرار گرفته اند ، فقط مرحوم کشی این بیان را داشتند ، برخی گفته‌اند نسخه‌های خطی قدیمی کتاب رجال کشی لفظ (ناووسیه) نیست بلکه " من القادسیه" بیان شده کوفی بوده است منطقه قادسیه در مرز ایران بنابراین این اختلاف نسخه ایرادی ندارد و موجب جرح او نمی‌گردد ، کتابهای المبعث ، المغازی و ردیه بر ثقیفه و کتاب وفات پیامبر دارد و از بزرگان محدثین است.