مراجعه 68 ، احادیث وصایت

موضوع: مراجعه 68 ، احادیث وصایت

معنای وصایت و دلالت آن بر امامت

وصایت در نگاه فقهی به تکالیفی گفته می شود که موصی بر عهده وصی خود قرار می دهد تا بعد از مرگ او انجام دهد. در این روایاتی که بیان شد مراد، این معنای وصایت نیست، چرا که اگر چنین باشد، دیگر ارتباطی با معنای امامت و رهبری جامعه ندارد، در حالی که قرائین نشان می دهد که وصایت در این روایات به معنای رهبری و هدایت مردم است. اکنون به بررسی معنای وصایت در این روایات می پردازیم:

معنای وصایت در روایت یوم الدار

در روایت اول که حدیث الدار است، پیامبر خدا (ص) می فرماید: «هذا أخي و وصيي، و خليفتي فيكم، فاسمعوا له و أطيعوا». ابتدا مساله اخوت بیان شده است و مراد اخوت دینی است و طبق شاخصی که پیامبر (ص) در اخوت میان مسلمین اجرا کردند، مساله مشابهت مطرح بوده است. در هر دو عقد اخوت نیز پیامبر (ص)، علی (ع) را به عنوان برادر خود انتخاب کردند. کلمه «خلیفتی» هم عطف تفسیری است که معنای وصی را بیان می کند. بعد از بیان این سه خصوصیت، فرمودند: پس از ایشان اطاعت کنید، و این نشان دهنده آن است که معنای وصایت در این روایات، وصایت تدبیری است که بار خلافت دارد.

معنای وصایت در حدیث بریده

در حدیث دوم پیامبر خدا (ص) فرمودند: «لكل نبي وصي و وارث، و إن وصيي و وارثي علي بن أبي طالب». معلوم است که مراد از وصایت در این روایت، وصایت مخصوص باب نبوت است. مقام نبوت سه ویژگی دارد: اول حامل پیام های الهی است و احکام و معارف الهی را به مردم می رساند (امامت علمیه). دوم: شأن تعلیم و تربیت مردم است، و سوم: داوری در اختلافات و رهبری جامعه است (امامت سیاسی). همان طور که گفته شد انبیای الهی عموما شأن امامت سیاسی را داشتند، منتها برای برخی شرایط اجرایی آن فراهم شد و برای برخی نشد.

معنای روایت این است که هر پیامبری وصی داشته یعنی این سه مقامی را که پیامبر داشته را وصی او بر عهده داشته است. پس امیرالمومنین (ع) وصایتش مانند وصایت انبیای الهی است.

معنای وصایت در حدیث سلمان فارسی

در حدیث سوم، پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «إن وصيي و موضع سري، و خير من أترك بعدي، ينجز عدتي و يقضي ديني، علي بن أبي طالب». معنای «موضع سری» این است که وصی من حامل اسرار من است که دیگران از آن خبر ندارند، اعم از آنچه مربوط به اسرار تکوینی عالم و آنچه مربوط به بطون احکام الهی است. هم در کتاب تکوین، ظواهر و سر و بطون است و هم در کتاب تشریع. همه، ظواهر را می فهمند، اما بطون برای آنان مخفی است. در ادامه حدیث آمده است: «و خیر من أترک بعدی»، یعنی بعد از من، افضل افراد علی بن ابیطالب (ع) است. بعد می فرماید: او کسی است که وعده های مرا محقق می کند و دین مرا ادا می کند.

امام شرف الدین می گوید: « و هذا نصّ في كونه الوصي، و صريح في أنه أفضل الناس بعد النبي؛ و فيه من الدلالة الالتزامية على خلافته، و وجوب طاعته، ما لا يخفى على اولي الألباب ». به دلالت التزامیه، این روایت دلالت بر خلافت امیرالمومنین (ع) و وجوب اطاعت از ایشان دارد. این دلالت التزامی از عبارت «خیر من أترک بعدی» به دست می آید، به این صورت که وقتی ایشان افضل باشد و از شرایط امامت افضلیت است، پس بالالتزام دلالت بر امامت ایشان می کند.

نکته: مسیحیون درباره وحی، دو دیدگاه دارند: دیدگاه مشهور کاتولیک ها دقیقا مانند ما است که به وحی گزاره ای اعتقاد دارند یعنی می گویند احکام و معارفی به پیامبرشان وحی شده است. اما عده ای از طرفداران پروتستان می گویند خود مسیح وحی است. بلا تشبیه در این حدیث نیز پیامبر خدا (ص) می فرماید ما ترک من خود علی بن ابی طالب است و او بهترین محصولی است که من بجا می گذارم.

در مورد قضای دین و انجام وعده ها، نیز باید دانست که در این روایت، شخصیت نبی به ما هو نبی مورد نظر است نه اینکه فردی از افراد بشر باشد. آن حضرت برای کارهای فردی که دینی نمی گرفتند، بلکه برای جامعه اسلامی بوده است و لذا جنبه عمومی دارد و ادای آن نیز بر عهده کسی است که جای ایشان می نشیند. سیاق این جملات نشان می دهد که این دین و وعده مربوط به کسی است که وصی شخصیت پیامبر (ص) است.

معنای وصایت در حدیث انس

در حدیث چهارم پیامبر خدا (ص) می فرماید: «أول من يدخل عليك من هذا الباب إمام المتقين، و سيد المسلمين، و يعسوب الدين، و خاتم الوصيين، و قائد الغر المحجلين، قال أنس، فجاء علي، فقام إليه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مستبشرا فاعتنقه، و قال له: أنت تؤدي عني، و تسمعهم صوتي، و تبيّن لهم ما اختلفوا فيه من بعدي». در عبارت «امام المتقین» لفظ امامت به کار رفته و معنای آن گویا است. «سید» هم به معنای آقا و بزرگ مسلمین است. «یعسوب» نیز به معنای کسی است که رهبری دارد (زنبوری نری که ریاست کندو را به عهده دارد را یعسوب گویند). در ذیل حدیث می فرماید: وقتی پیامبر (ص) وارد شد، علی (ع) را در آغوش گرفت و فرمود: تو مطالبی که در اختیار من است را از طرف من به مردم می رسانی، و صدای مرا به اینها می رساندی یعنی پیام های مرا به اینها می رسانی.

در مورد کلمه «خاتم الوصیین» سه قرینه وجود دارد که معنای وصایت انبیا را بیان می کند: یکی قرینه صدر حدیث است و دیگری قرینه ذیل حدیث است و سوم اینکه، الف و لام در عبارت خاتم الوصیین، الف و لام عهد است و به معنای انبیایی است که وصی داشتند. وقتی نبوت ختم می شود، وصایت نبوت نیز با امیرالمومنین (ع) ختم می شود.

معنای خاتم الوصیین بودن در مورد امیرالمومنین (ع) و امام مهدی (عج)

در این روایت امیرالمومنین (ع) به عنوان خاتم الاوصیین نامیده شده است. در روایات دیگری آمده است که حضرت مهدی (عج) خاتم الاوصیا است. معنای آن چگونه است؟ امیرالمومنین (ع) خاتم الوصیین به معنای بلافصل است، یعنی وصایت انبیا با امیرالمومنین (ع) ختم می شود. بعد در میان اوصیاء پیامبر اکرم (ص)، خاتم آنان حضرت مهدی (ع) است. یعنی ایشان خاتم الاوصیا مع الفصل است.

معنای وصایت در حدیث ابوایوب

در این روایت پیامبر خدا (ص) به حضرت زهرا (س) فرمودند: «يا فاطمة، أ ما علمت أن اللّه عزّ و جلّ اطّلع على أهل الأرض فاختار منهم أباك فبعثه نبيا، ثم اطّلع الثانية فاختار بعلك، فأوحى إليّ، فأنكحته، و اتّخذته وصيا». خداوند دو گزینش انجام داده است گزینش نبوت و گزینش وصایت، که نشان دهنده وصایتی در حد نبوت است که همان وصایت تدبریی است.

مرحوم شرف الدین در ذیل این روایت فرمودند: « انظر كيف اختار اللّه عليا من أهل الأرض كافة بعد أن اختار منهم خاتم أنبيائه، و انظر إلى اختيار الوصي و كونه على نسق اختيار النبي، و انظر كيف أوحى اللّه إلى نبيه أن يزوجه و يتخذه وصيا، و انظر هل كانت خلفاء الأنبياء من قبل إلّا أوصياءهم، و هل يجوز تأخير خيرة اللّه من عباده و وصي سيد أنبيائه، و تقديم غيره عليه، و هل يصح لأحد أن يتولى الحكم عليه، فيجعله من سوقته و رعاياه؟ و هل يمكن عقلا أن تكون طاعة ذلك المتولي واجبة على هذا الذي اختاره اللّه كما اختار نبيه؟».

مساله ازدواج با حضرت زهرا (س) هم یک امر عادی نبود زیرا ایشان سید نساء عالمین بودند و ازدواج با ایشان یک مقام ویژه ای به شمار می آمد.

در جلسه آینده به اشکالات ابومریم اعظمی بر سند این روایات می پردازیم.