/صيغة الأمر /الأوامر

موضوع: الأوامر/صيغة الأمر /

دیدگاه مختار
محقق خراسانی معتقد شدند؛ در مواردی که دلیل مأمور به اضطراری دارای اطلاق باشد، جایگزین مامور به اختیاری می‌شود و در نتیجه حکم به اِجزاء می‌گردد و در ادامه آیه تیمم را به عنوان نمونه ذکر نمودند.
حال سؤال آن است که آیا اگر مکلّف، خود را از روی علم و عمد داخل در اضطرار قرار بدهد باز هم اتیان به مأمور به اضطراری مجزی است یا نه؟ بلکه صرفاً اگر اضطرار حاصل شود، مأمور به اضطراری جایگزین اختیاری می‌گردد؟ لذا حق ندارد که خود را مضطر نماید. ناگفته نماند که این مطلب را محقق بروجردی نیز پذیرفته چرا که فرمودند: مکلّف می‌تواند خود را از روی علم و عمد مضطر کند و سپس به تکلیف اضطراری عمل نماید و در اینصورت هم عملش مجزی است.[1]
ما معتقدیم جایز نیست که مکلّف خود را از روی عمد و علم مضطر کند، لذا در این صورت اتیان به مأمور به اضطراری مجزی نمی‌باشد مگر در مواردی که نص بر جواز و اِجزاء وجود داشته باشد؛ چنانچه در باب نماز - که به هیچ حالی ساقط نمی‌شود - با طهارت ترابی و تیمم این نص وجود دارد. لذا اگر کسی با فاقد الماء باشد ولی از روی علم و عمد خود را جنب کند تا بوسیله تیمم نماز بخواند، اشکالی ندارد و نماز با تیمم برای او مجزی است و نیازی به اعاده و قضاء هم نخواهد داشت.
لکن چنین نصّی - اِجزاء مأمور به اضطراری - در باب روزه و حج وجود ندارد. برای نمونه اگر کسی در شب ماه مبارک رمضان غسلی بر ذمه دارد که باید قبل از فجر آن را اتیان کند لکن عمداً غسل را به تأخیر بیندازد تا وقت تنگ گردد، حال اگر تیمم کند و با آن وارد اذان شود، چنین است که باید آن روز را روزه بگیرد لکن مجزی نیست بلکه باید آنرا قضاء کند چون از روی عمد خود را مضطر کرده‌ است.
نمونه دیگر در باب حجّ؛ چنین است که اگر کسی مضطر شد و وقوف‌ اضطراری نهاری مشعر - از طلوع آفتاب تا اذان ظهر روز عید - را درک کند، حج صحیح است، ولی اگر اضطراری در بین نباشد و کسی تعلل نماید و خود را از روی اختیار مضطر کند و با این حال وقوف اضطراری را درک کند، حجّش صحیح نیست و کفایت از حجّة الاسلام ندارد بلکه باید در سال آینده آنرا اتیان کند. لذا جعل حکم اضطراری برای کسی است که بر اساس دلیلی مضطر گردد؛ نه آنکه عمداً خود را به اضطرار بیندازد.
نصوص وارده در باب اتیان نماز با تیمم بر دو دسته می‌باشند.

دسته نخست
در این دسته روایاتی وجود دارند که اتیان به نماز با تیمّم را مجزی دانسته و اعاده را نفی می‌کنند. این نصوص به شرح زیر می‌باشند.

صحیحه زراره
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: إِذَا لَمْ یَجِدِ الْمُسَافِرُ الْمَاءَ فَلْیَطْلُبْ مَا دَامَ فِی الْوَقْتِ فَإِذَا خَافَ أَنْ یَفُوتَهُ الْوَقْتُ فَلْیَتَیَمَّمْ وَ لْیُصَلِّ فِی آخِرِ الْوَقْتِ فَإِذَا وَجَدَ الْمَاءَ فَلَا قَضَاءَ عَلَیْهِ وَ لْیَتَوَضَّ لِمَا یَسْتَقْبِلُ. [2]
از زراره نقل شده است که از یکی ازدوامام علیهما السلام پرسید: اگر مسافر آب نیابد، چه باید بکند؟ گفت: باید تا زمانی که در وقت نماز است، به دنبال آب برود. اما اگر بترسد که وقت نماز بگذرد، باید تَیَمُّم کند و در آخر وقت نماز بخواند. سپس اگر آب را یافت، بر او قضا نیست و باید وضو بگیرد برای نمازهای بعدی.
صحیحه حلبی
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ إِذَا أَجْنَبَ وَ لَمْ یَجِدِ الْمَاءَ قَالَ یَتَیَمَّمُ بِالصَّعِیدِ فَإِذَا وَجَدَ الْمَاءَ فَلْیَغْتَسِلْ وَ لَا یُعِیدُ الصَّلَاةَ.[3]
از عبیدالله بن علی حلبی نقل شده است که او از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسید: وقتی مردی جنابت کرد و آب نیافت، چه باید بکند؟ او (امام) گفت: باید با خاک تَیَمُّم کند، و هنگامی که آب را یافت، باید غسل کند و نیازی به تکرار نماز ندارد.

صحیحه دیگر حلبی
وَ عَنْهُ (کلینی) عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا لَمْ یَجِدِ الرَّجُلُ طَهُوراً وَ کَانَ جُنُباً فَلْیَتَمَسَّحْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لْیُصَلِّ فَإِذَا وَجَدَ مَاءً فَلْیَغْتَسِلْ وَ قَدْ أَجْزَأَتْهُ صَلَاتُهُ الَّتِی صَلَّی. [4]
از حلبی نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) شنیدم که می‌گفت: اگر مردی طهارت (آب) نیابد و جنابت داشته باشد، باید از زمین تَیَمُّم کند و نماز بخواند. سپس اگر آب را یافت، باید غسل کند و نمازی که خوانده، او را کفایت می‌کند.

صحیحه عبدالله بن سنان
وَ بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا لَمْ یَجِدِ الرَّجُلُ طَهُوراً وَ کَانَ جُنُباً فَلْیَمْسَحْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لْیُصَلِّ فَإِذَا وَجَدَ مَاءً فَلْیَغْتَسِلْ وَ قَدْ أَجْزَأَتْهُ صَلَاتُهُ الَّتِی صَلَّی. [5]
از ابن سنان نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) شنیدم که می‌گفت: اگر مردی طهارت نیابد و جنابت داشته باشد، باید از زمین تَیَمُّم کند و نماز بخواند. سپس اگر آب را یافت، باید غسل کند و نمازی که خوانده، او را کفایت می‌کند.

صحیحه زراره
وَ عَنْهُ (شیخ طوسی به اسنادش تا حسین بن سعید) عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع فَإِنْ أَصَابَ الْمَاءَ وَ قَدْ صَلَّی بِتَیَمُّمٍ وَ هُوَ فِی وَقْتٍ قَالَ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ لَا إِعَادَةَ عَلَیْهِ. [6]
از زراره نقل شده است که گفت: به ابی جعفر (علیه السلام) گفتم: اگر او (مرد) آب را پیدا کند در حالی که با تَیَمُّم نماز خوانده و هنوز در وقت نماز است، چه باید بکند؟ او (امام) گفت: نماز او کامل است و نیازی به اعاده ندارد.

موثقه ابوبصیر
وَ عَنْهُ (شیخ طوسی) عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ تَیَمَّمَ وَ صَلَّی ثُمَّ بَلَغَ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ الْوَقْتُ فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ إِعَادَةُ الصَّلَاةِ. [7]
از ابی بصیر نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره ی مردی که تَیَمُّم کرده و نماز خوانده و سپس قبل از اینکه وقت بگذرد، به آب رسیده است. او (امام) گفت: بر او نیازی به اعاده ی نماز نیست.
خبر سکونی
وَ بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی هَمَّامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ أَتَی النَّبِیَّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلَکْتُ جَامَعْتُ عَلَی غَیْرِ مَاءٍ قَالَ فَأَمَرَ النَّبِیُّ ص بِمَحْمِلٍ فَاسْتَتَرْتُ بِهِ وَ بِمَاءٍ فَاغْتَسَلْتُ أَنَا وَ هِیَ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ یَکْفِیکَ الصَّعِیدُ عَشْرَ سِنِینَ. [8]
از سکونی نقل شده است که از جعفر، از پدرش، از اجدادش، از ابی ذر (رضی الله عنه) نقل کرده است که او به پیامبر (ص) آمد و گفت: ای رسول خدا، من هلاک شدم، زیرا با همسرم (مجامعت) کرده‌ام در حالی که آب ندارم. پیامبر (ص) دستور داد که محملی (پوشش) فراهم کنند و من با آب غسل کردم. سپس پیامبر (ص) گفت: ای اباذر، برای تو تَیَمُّم با خاک به مدت ده سال کافی است.
حسنه معاویة بن میسرة
وَ عَنْهُ (شیخ طوسی) عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ مَیْسَرَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ فِی السَّفَرِ لَا یَجِدُ الْمَاءَ تَیَمَّمَ وَ صَلَّی ثُمَّ أَتَی الْمَاءَ وَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْوَقْتِ أَ یَمْضِی عَلَی صَلَاتِهِ أَمْ یَتَوَضَّأُ وَ یُعِیدُ الصَّلَاةَ قَالَ یَمْضِی عَلَی صَلَاتِهِ فَإِنَّ رَبَّ الْمَاءِ هُوَ رَبُّ التُّرَابِ. [9]
از معاویه بن میسره نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره ی مردی که در سفر است و آب نمی یابد و تَیَمُّم کرده و نماز خوانده، سپس آب پیدا می‌کند و هنوز مقداری از وقت نماز باقی مانده است. آیا او باید بر نماز خود ادامه دهد یا وضو بگیرد و نماز را دوباره بخواند؟ امام (ع) گفت: بر نماز خود ادامه دهد، زیرا پروردگار آب، همان پروردگار خاک است.
صحیحه یعقوب بن سالم
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ تَیَمَّمَ وَ صَلَّی ثُمَّ أَصَابَ الْمَاءَ وَ هُوَ فِی وَقْتٍ قَالَ قَدْ مَضَتْ صَلَاتُهُ وَ لْیَتَطَهَّرْ.[10]
از یعقوب بن سالم نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) در مورد مردی پرسیده شد که تَیَمُّم کرده و نماز خوانده است و سپس در حالی که هنوز وقت نماز باقی است، به آب دست پیدا می‌کند. امام (ع) فرمود: نماز او گذشته (و صحیح است)، اما باید (حالا) طهارت بگیرد.
صحیحه محمّد بن مسلم
وَ بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَجْنَبَ فَتَیَمَّمَ بِالصَّعِیدِ وَ صَلَّی ثُمَّ وَجَدَ الْمَاءَ قَالَ لَا یُعِیدُ إِنَّ رَبَّ الْمَاءِ رَبُّ الصَّعِیدِ فَقَدْ فَعَلَ أَحَدَ الطَّهُورَیْنِ. [11]
از محمد بن مسلم نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره ی مردی که جنب شده است و با خاک تَیَمُّم کرده و نماز خوانده است، سپس آب پیدا می‌کند. امام (ع) فرمود: نماز را اعاده نمی کند، زیرا پروردگار آب، همان پروردگار خاک است و او یکی از دو طهارت را انجام داده است.
صحیحه عیص بن قاسم
وَ عَنْهُ (شیخ طوسی) عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعِیصِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ یَأْتِی الْمَاءَ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ قَدْ صَلَّی قَالَ یَغْتَسِلُ وَ لَا یُعِیدُ الصَّلَاةَ. [12]
از عیص بن قاسم نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره ی مردی که جنب است و به آب دسترسی پیدا می‌کند در حالی که قبلاً نماز خوانده است. امام (ع) فرمود: باید غسل کند، اما نماز را اعاده نمی کند.
خبر علی بن سالم
وَ بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَتَیَمَّمُ وَ أُصَلِّی ثُمَّ أَجِدُ الْمَاءَ وَ قَدْ بَقِیَ عَلَیَّ وَقْتٌ فَقَالَ لَا تُعِدِ الصَّلَاةَ فَإِنَّ رَبَّ الْمَاءِ هُوَ رَبُّ الصَّعِیدِ الْحَدِیثَ. [13]
از علی بن سالم نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم: تَیَمُّم می‌کنم و نماز می‌خوانم، سپس آب پیدا می‌کنم در حالی که هنوز مقداری از وقت نماز باقی مانده است. امام (ع) فرمود: نماز را اعاده نکن، زیرا پروردگار آب همان پروردگار خاک است.
دسته دوم
در این دسته روایاتی وجود دارند که اتیان به نماز با تیمّم را مجزی ندانسته و اعاده را لازم می‌شمارند. این نصوص به شرح زیر می‌باشند.

صحیحه عبدالله بن سنان
وَ بِإِسْنَادِهِ (شیخ صدوق) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ تُصِیبُهُ الْجَنَابَةُ فِی اللَّیْلَةِ الْبَارِدَةِ وَ یَخَافُ عَلَی نَفْسِهِ التَّلَفَ إِنِ اغْتَسَلَ فَقَالَ یَتَیَمَّمُ وَ یُصَلِّی فَإِذَا أَمِنَ مِنَ الْبَرْدِ اغْتَسَلَ وَ أَعَادَ الصَّلَاةَ. [14]
از عبدالله بن سنان نقل شده است که او از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسید: وقتی مردی در شب سرد جنابت می‌کند و از اینکه اگر غسل کند، به خود آسیب برساند، می‌ترسد، چه باید بکند؟ او (امام) گفت: باید تَیَمُّم کند و نماز بخواند. سپس وقتی که از سرما ایمن شد، غسل کند و نماز را دوباره بخواند.
موثقه ابوبصیر
وَ (کلینی) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَ فِی سَفَرٍ وَ کَانَ مَعَهُ مَاءٌ فَنَسِیَهُ فَتَیَمَّمَ وَ صَلَّی ثُمَّ ذَکَرَ أَنَّ مَعَهُ مَاءً قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ الْوَقْتُ قَالَ عَلَیْهِ أَنْ یَتَوَضَّأَ وَ یُعِیدَ الصَّلَاةَ الْحَدِیثَ. [15]
از ابی بصیر نقل شده است که گفت: از او (امام) پرسیدم درباره ی مردی که در سفر بود و با او آبی بود، اما آن را فراموش کرد و تَیَمُّم کرد و نماز خواند، سپس قبل از آنکه وقت بگذرد به یاد آورد که آب دارد. او (امام) گفت: بر او واجب است که وضو بگیرد و نماز را دوباره بخواند.
مرسله جعفر بن بشیر
وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَتْهُ الْجَنَابَةُ فِی لَیْلَةٍ بَارِدَةٍ یَخَافُ عَلَی نَفْسِهِ التَّلَفَ إِنِ اغْتَسَلَ قَالَ یَتَیَمَّمُ وَ یُصَلِّی فَإِذَا أَمِنَ الْبَرْدَ اغْتَسَلَ وَ أَعَادَ الصَّلَاةَ. [16]
از جعفر بن بشیر نقل شده است که از کسی که از ابی عبدالله (علیه السلام) روایت کرده است، گفت: از او (امام) پرسیدم درباره ی مردی که در شب سردی جنابت می‌کند و از اینکه اگر غسل کند، به خود آسیب بزند، می‌ترسد. او (امام) گفت: باید تَیَمُّم کند و نماز بخواند. سپس وقتی که از سرما ایمن شد، غسل کند و نماز را دوباره بخواند.

صحیحه یعقوب بن یقطین
وَ عَنْهُ (شیخ طوسی تا حسین بن سعید) عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ تَیَمَّمَ فَصَلَّی فَأَصَابَ بَعْدَ صَلَاتِهِ مَاءً أَ یَتَوَضَّأُ وَ یُعِیدُ الصَّلَاةَ أَمْ تَجُوزُ صَلَاتُهُ قَالَ إِذَا وَجَدَ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ یَمْضِیَ الْوَقْتُ تَوَضَّأَ وَ أَعَادَ فَإِنْ مَضَی الْوَقْتُ فَلَا إِعَادَةَ عَلَیْهِ. [17]
یعقوب بن یقطین گفت: از امام کاظم (ع) درباره مردی که تیمم کرد و نماز خواند، سپس بعد از نمازش آب پیدا کرد، پرسیدم که آیا وضو بگیرد و نماز را دوباره بخواند یا نمازش قبول است؟ فرمود: اگر قبل از اینکه وقت (نماز) بگذرد آب پیدا کند، وضو بگیرد و نماز را دوباره بخواند، اما اگر وقت گذشته باشد، تکرار (نماز) بر او واجب نیست.
صحیحه منصور بن حازم
وَ بِإِسْنَادِهِ( شیخ طوسی) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ تَیَمَّمَ فَصَلَّی ثُمَّ أَصَابَ الْمَاءَ فَقَالَ أَمَّا أَنَا فَکُنْتُ فَاعِلًا إِنِّی کُنْتُ أَتَوَضَّأُ وَ أُعِیدُ. [18]
از منصور بن حازم نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) در مورد مردی که تَیَمُّم کرده و نماز خوانده و سپس آب پیدا کرده، پرسیدند. او (امام) گفت: اما من، این گونه عمل می‌کنم: من وضو می‌گیرم و نماز را دوباره می‌خوانم.
این روایات - دسته دوم - بر اساس قرینه موجود در روایات دسته نخست (که اعاده را لازم نمی‌دانست) می‌تواند حمل بر مواردی گردد که مکلّف مأیوس از وجدان آب نباشد یا احتمال بدهد که آب بیابد. لذا او در اول وقت تیمم کرده و احتمال می‌داده تا آخر وقت آب در دسترسش قرار گیرد. در اینصورت امر به اعاده شده است. بنابراین معلوم می‌شود که تکلیفش مأمور به اختیاری بوده است. پس در این حمل اتیان اضطراری مجزی نخواهد بود. لکن می‌توان این روایت - دسته دوم - را حمل بر استحباب نمود. یعنی امر به اعاده در آنها از نوع استحبابی است، یعنی بهتر است که اگر در وقت دسترسی به آب نمود، نماز را اعاده کند. بنابراین تنافی برطرف می‌شود.
اجمال آنچه گذشت چنین است که آیا کسی می‌تواند از روی علم و عمد خود را مضطر کند و در اینصورت مأمور به اضطراری را اتیان نماید به گونه‌ای که مجزی از مأمور به اختیاری شده و جایگزین آن گردد؟ ما معتقدیم در مواردی که نص وجود داشته باشد - مثل نماز و تیمم - اتیان به مأمور به اضطراری مجزی است ولی در مواردی که نصی وجود نداشته باشد - مثل روزه و حج - چنین اِجزائی وجود ندارد. نمونه دیگر کسی است که ناخن بکارد و خود را از روی علم و عمد مضطر کند و سپس با وضوی جبیره‌ای نماز بخواند. باید گفت: نماز او صحیح است و نیازی به اعاده ندارد لکن در باب روزه و حج چنین نیست، بلکه باید علاوه بر اتیان به روزه، بعد از برطرف شدن عذر آن را نیز قضاء نماید.