واجب تخییری و نقد صاحب کفایه / اشکال بر واحد شخصی و چند علت / ملاک وجوب در تدریج و دفعتاً / اثر واجب انجام‌شده بر دیگری و تحلیل واقع

موضوع: واجب تخییری و نقد صاحب کفایه / اشکال بر واحد شخصی و چند علت / ملاک وجوب در تدریج و دفعتاً / اثر واجب انجام‌شده بر دیگری و تحلیل واقع

نقد فرمایش صاحب کفایه در مسئله واجب تخییری

مطلب مورد بحث، نقد فرمایش صاحب کفایه در مسئله واجب تخییری بود. ایشان در واقع دو مطلب داشتند که توسط برخی نقد و اشکال‌گیری شد.

تحلیل فرمایش صاحب کفایه

به فرمایش صاحب کفایه، یک اشکال مطرح شد که محل بحث را ارتباط می‌دهد به الواحد و لا اثر من الواحد و ملاک و غرض مولا:

    • اگر غرض واحد است، باید از واحد صادر شود.

    • به عبارت دیگر، صادر شدن وجوب از چند چیز امکان‌پذیر نیست، زیرا غرض باید از واحد صادر شود.

اشکال وارد بر فرمایش صاحب کفایه

    • واحد مورد نظر ایشان، واحد شخصی است نه واحد نوعی.

    • مشکل از آنجا ناشی می‌شود که حرارت ممکن است از اسباب متعددی حاصل شود؛ مثلاً حرارت بدن انسان در اثر غضب، ورزش یا کشتی گرفتن افزایش می‌یابد.

    • این نشان می‌دهد که حرارت یک امر واحد نیست و چند علت می‌تواند آن را ایجاد کند.

    • بنابراین، اشکال مطرح‌شده وارد نیست.

مقام ثبوت در واجب تخییری

صاحب کفایه تصویری ارائه کرد که دیروز بیان شد:

    • دو فعلی که واجب تخییری شده‌اند، هر یک دارای ملاک وجوب خود هستند، مانند اطعام ستّین مسکین یا روزه ماه رمضان.

    • هر دو واجب مستقل از یکدیگر هستند، اما اگر با هم انجام شوند، اثر یکی دیگری را خنثی می‌کند، مشابه دو دارویی که اثر یکدیگر را کاهش می‌دهند.

مقام واقع

    • تصور می‌کنیم که هر یک از این دو واجب تخییری دارای ملاک وجوب هستند، در فرضی که دیگری به آن ضمیمه نشود.

    • برخی تصور کردند که ترک واجب مشروط ممکن است، اما این نظر مورد قبول نیست.

تصورهای جایگزین

    • تصور عالم ثبوت منحصر به تصویری که صاحب کفایه ارائه داده نیست و می‌توان مسئله را به شکل دیگری نیز تصور کرد.

    • واجب تخییری می‌تواند به گونه‌ای باشد که یکی از دو واجب انجام شود و دیگری به تدریج یا دفعتاً انجام گیرد، بدون آنکه ملاک وجوب یکی دیگری را از بین ببرد.

مثال‌های عرفی

    • انجام دو واجب تخییری می‌تواند به تدریج باشد؛ مانند اطعام ستّین مسکیناً که می‌تواند در چند نوبت انجام شود.

    • در این صورت، هر دو واجب تخییری ملاک وجوب خود را حفظ می‌کنند و لطمه‌ای به دیگری وارد نمی‌شود.

اثر انجام یا ترک واجب تخییری

    • اگر مکلف یکی از دو واجب تخییری را انجام دهد، واجب بودن دیگری ساقط نمی‌شود.

    • همچنین، اگر هر دو را ترک کند، ترک واجب تخییری رخ نداده است؛ زیرا واجب بودن منوط به اختیار مکلف است و تکلیف بر اساس شریعت ثابت است، نه میل مکلف.

تحقق هدف مولا

    • در صورت انجام واجب تخییری به نحو تدریجی، هدف مولا همچنان محقق می‌شود و با مقام اثبات و ثبوت منافات ندارد.

    • اگر مکلف هر دو واجب تخییری را دفعتاً انجام دهد، هنوز ملاک وجوب یکی دیگری را از بین نمی‌برد و هر دو اثر مطلوب مولا را دارند، اگرچه در مقام واقع یکی بر دیگری تقدم دارد.

تعریف واجب تخییری و نقد آن

    • برخی معتقدند واجب تخییری یعنی مکلف باید یکی از دو یا چند تکلیف را انجام دهد و انتخاب آن به اختیار مکلف است.

    • اگر مکلف یکی را انجام دهد، واجب بودن دیگر ساقط می‌شود.

اشکالات وارد بر این تعریف:

    1. با ظاهر دلیل سازگار نیست؛ زیرا دلیل نشان می‌دهد که از این دو یا آن یکی واجب است، نه هر دو.

    2. اگر مکلف هر دو را دفعتاً انجام دهد، نمی‌توان گفت واجب بودن یکی دیگر ساقط می‌شود.

    3. اگر مکلف هر دو را ترک کند، ترک واجب تخییری رخ نداده است، زیرا واجب بودن منوط به اختیار مکلف است.

جمع‌بندی

    • مفهوم واجب تخییری این است که انجام یکی از واجبات، ملاک وجوب دیگری را از بین نمی‌برد.

    • هر یک از واجبات تخییری به نوبه خود اثر مطلوب مولا را دارند، به شرط آنکه به نحو تدریجی یا به ترتیب انجام شوند.