1403/10/17
بسم الله الرحمن الرحیم
بحث ضد/ ضد عام/بیان مصلحت و مفسده حکم شرعی /بررسی ثمره بحث/بررسی دیدگاه شیخ بهائی
موضوع: بحث ضد/ ضد عام/بیان مصلحت و مفسده حکم شرعی /بررسی ثمره بحث/بررسی دیدگاه شیخ بهائی
بحث در مورد صحت صلات در فرض مزاحم با ازاله
برای صحت صلات در فرضی که صلات مزاحم با ازاله باشد، می‌توان گفت که این صلات دارای ملاک است و برای صحت عبادت کفایت می‌کند که انسان آن فعل را به دلیلی وجود ملاک در آن فعل انجام دهد. نیازی نیست که حتماً امری بر سر آن باشد. وجود ملاک در این صلات مزاحم با ازاله کافی است برای صحت عبادت.
اشکال به صاحب کفایه
در جلسه گذشته، به صاحب کفایه اشکالی مطرح شد که از کجا ملاک را در فرضی که این فرد از صلات امر ندارد کشف کرده‌اید؟
بعضی از فقها برای کشف ملاک در محل بحث، طریقی ذکر کرده و گفتند که «اقیموا الصلاه» و «صل» دارای دو مدلول هستند: یک مدلول مطابقی و یک مدلول التزامی.
مدلول التزامی در اصل وجودش تابع مدلول مطابقی است. یعنی پیدایش مدلول التزامی به وجود مدلول مطابقی وابسته است و بدون وجود مطابقی، وجود التزامی معنایی ندارد. اما در مورد حجیت، ممکن است مدلول مطابقی حجت نباشد، اما مدلول التزامی اعتبار داشته و از حجیت برخوردار باشد.
مثال
برای مثال، دو دلیل را در نظر بگیرید که با یکدیگر در تعارض هستند: یکی می‌گوید «اکرم زیدا» و دیگری می‌گوید «لا تکرم زیدا». دلیل اول دلالت بر وجود اکرام زید دارد و دلیل دوم بر حرمت اکرام زید.
این دو دلیل به دلیل تعارض تساقط می‌کنند؛ یعنی نه «اکرم زیدا» و نه «لا تکرم زیدا». از جهت مدلول مطابقی، این دو به مشکل برخوردند. مدلول مطابقی «اکرم زیدا» چیست؟ وجود اکرام زید. و مدلول مطابقی «لا تکرم زیدا» چیست؟ حرمت اکرام زید.
از حیث مدلول مطابقی، این دو دچار چالش شدند، اما آنها یک مدلول التزامی نیز دارند. مدلول التزامی در این مورد این است که اکرام زید مباح نیست. آیا در اینجا که تعارض کردند و تساقط کردند، کسی می‌تواند بگوید اکرام زید مباح است؟
مدلول التزامی در اصل به وجود مدلول مطابقی وابسته است، اما در اعتبار و حجیتش، نیازی به مدلول مطابقی ندارد. در واقع، مدلول مطابقی به دلیل تعارض از صحنه خارج شده است، اما مدلول التزامی هنوز معتبر است.
نتیجه‌گیری در محل بحث
حال در محل بحث ما، دلیل «اقیموا الصلاه» و «صل» به این مطلب دلالت دارد:
مدلول مطابقی: بر این که بر شخصی که وارد مسجد شده، صلات واجب است؛ حال آن فرد قبل از نجس شدن مسجد واجب است و بعد از پاک شدن مسجد نیز واجب است.
مدلول التزامی: این است که این صلات دارای مصلحت و ملاکی است. به نظر می‌رسد که به خاطر همان ملاک، این امر به صلات تعلق گرفته است.
بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که با وجود مانع از صلات، مدلول التزامی به ما می‌گوید که این صلات دارای ملاک است و لذا می‌توان به صحت آن در موارد مزاحم با ازاله اعتقاد داشت.
این سخن از سه جهت مورد خدشه واقع شده:
1. این حرف که می‌گویید مدلول التزامی در حجیت تابع مدلول مطابقی نیست، جایش زمانی است که هر دو مدلول با یک لفظ دال باشند، ولی در محل بحث ما پای لفظ در بین نیست و وجود ملاک در صلات به دلیل دیگری ثابت شده است، نه دال بر این امر لفظ باشد. این یک دلیل عقلی است، نه لفظی.
2. خودتان اعتراف کردید که صلات مزاحم با ازاله، امر ندارد، اما پای حرفتان ایستادید که این صلات ملاک دارد. ما راه کشف وجود ملاک را بر محور وجود و عدم امر می‌بینیم.
3. چه کسی این حرف را قبول دارد که بگوید وجود مدلول التزامی در گرو وجود مدلول مطابقی است، اما در حجیت نه؟ این مدلول التزامی بسا حجت باشد در حالی که مدلول مطابقی‌اش از حجیت ساقط است.
در مثال عرفی: زید و عمر درگیر هستند، زید ادعایش این است که این دار مال اوست و بینه اقامه می‌کند. اگر این بینه به نفع زید حکم شود، عمر هم بینه دارد. اینجا می‌گوییم این دو تعارض کردند و تساقط کردند. مدلول مطابقی بینه زید این است که دار مال اوست و برای بینه عمر هم همینطور. اگر بینه‌ها تساقط کنند، نمی‌توانیم بگوییم این دار از خالد هم نیست.
نتیجه: مدلول التزامی جدای از مدلول مطابقی حجت نیست و برایش موردی نداریم.
