مقدمه واجب /مقدمه موصله /ادله صاحب فصول /دلیل وجدان

موضوع: مقدمه واجب /مقدمه موصله /ادله صاحب فصول /دلیل وجدان

مرحوم صاحب فصول برای اثبات دعوای خویش به وجوهی تمسک کرده است:

ادعای ایشان آن است که مقدمه موصله واجب است و مقدمه غیر موصله واجب نیست.

چهار وجه برای این ادعا ذکر می فرماید:

    1. اساسا مقدمه که واجب است وجوب مقدمه به حکم عقل است. ما دلیل لفظی از آیات یا روایات نداریم برای این که بگوید مقدمه واجب است. که اگر دلیل لفظی بود شاید می توان گفت که به اطلاق دلیل لفظی تمسک کنیم و نتیجه این بشود که مقدمه مطلقا واجب است. اما دلیل لفظی در بین نیست. عقل به وجوب مقدمه حکمی کند.

ما در تردید هستیم که آیا مقدمه واجب است ولو این که غیر موصله باشد. در آن مثال گفت: کن علی السطح.

بگوییم مقدمه اش که نصب سلم و طی نردبان است، این واجب است ولو ذی المقدمه بعدش انجام نشود.

علی کل حال اگر در شک قرار گرفتیم قدر متیقن آن است که مقدمه موصله واجب است. اجماع و عقل و سیره عقلا دلیل لبی است. ضابط همین است در شک، اخذ به قدر متیقن می شود.

نکته: ما به این نتیجه میرسیم که حین شک از باب اخذ به قدر متیقن، عقل میگوید مقدمه موصله واجب است و در مورد مقدمه غیر موصله دلیلی بر وجوبش نداریم. ظابطه: هر کجا یک چیزی خواستید بگویید ولی بر آن دلیل نداشتید، همین نبود دلیل کفایت می کند برای عدم وجوب مقدمه غیر موصله.

نگفته ندارد کسی با تو کارولیکن چو گفتی دلیلش بیار

نتیجه وجه اول: مقدمه موصله بخواهد واجب باشد به حکم عقل حرفیست تمام. اما مقدمه غیر موصله را شما بخواهید واجب بشمارید دلیل برای آن ندارید.

    2. صاحب فصول یک امر وجدانی را پیش کشیده. میگوید که اگر مولا تصریح کند به این که مقدمه موصله مطلوب من است. و در کنار این تصریح کند که مقدمه ای که موصل نیست مطلوب من نیست.

و با توجه به این مطلب پسوندی برای کلامش ذکر می کند: می گوید که یک مورد دیگر هم برایتان می گویم که آن هم خیلی واضح است. مثل آنجا که مولا تصریح کند به این که مقدمه موصله مطلوب من نیست. بعد می گوییم این حرف بطلانش واضح است. یک حرفش صحتش خیلی بین است یک حرفش بطلانش واضح است.

آن حرفی که صحتش بیّن است این شد که بگوید مقدمه موصله مطلوب من است و مقدمه غیر موصله مطلوب من نیست. این که صحت این کلام را شما وجدانا تصدیق می کنید و از این طرف اگر بیاد شما تصریح کنید به این که بگوید مقدمه موصله مطلوب من نیست، می گویم اینجا حرف باطلی می زند. به ذی المقدمه امر کرده اما بیاید بگویید مقدمه ای که شما را به ذی المقدمه می رساند او مطلوب من نیست این بیّن الفساد است.

با توجه به این امر، یک صورتی دیگرش را هم ملاحظه کنید: امر کند به ذی المقدمه بعد بگوید مقدمه مطلقا مطلوب من نیست، خواه موصل باشد خواه غیر موصل.

نظر استاد: این حرف باطلی است که بگوید مقدمه موصله مطلوب من نیست

نتیجه سخن صاحب فصول: به وجدان می یابیم وجداناً که مقدمه موصل واجبه هست و مقدمه غیر موصل وجوبی ندارد.

    3. واجب نفسی را نسبت به مقدمه ملاحظه کنید. این سوال پاسخش با دقتی که در واجب نفسی که در کنارش مقدمه می خواهد انجام بشود در نظر می گیریم به این نتیجه می رسیم که غرض از وجوب مقدمه، وجود ذی المقدمه است. حالا اگر نمیخواهد ذی المقدمه وجود پیدا کند، آن غرضی که وجوب مقدمه را اقتضا داشت آن غرض موجود نیست. اگر غرض نیست وجوب هم نباید باشد

وجود واجب نفسی غرض از وجوب غیری است.

نتیجه: اگر وجود بخواهد به مقدمه غیر موصل تعلق بگیرد بدون غرض است و کار عبس و لغویست.

صاحب کفایه: غرض از وجوب مقدمه، تمکن داشتن از ذی المقدمه است و این غرض، هم در مقدمه موصل هست، هم در مقدمه غیرموصل هست. البته این سخن صاحب کفایه هم اشکالی داشت که قبلا گفته بودیم. اشکالش: این تمکن داشتن از اتیان ذی المقدمه، متوقف بر اتیان مقدمه نیست. قبل از این که مقدمه را بیارد، اگر این مقدمه برای مکلف مقدور است، معناش این است که اتیان ذی المقدمه مقدور است.

مقدوره مع الواسطه نیز مقدور است. نگویید که غرض از وجوب مقدمه تمکن داشتن از اتیان ذی المقدمه است. آن تمکن بسا قبل از وجود مقدمه هست.

    4. بعد از آن که مولا امر کرد به ذی المقدمه. در ارتباط با مقدمه موصله می تواند باز هم امر کند.

مثال: به حج امر کرد. مقدمه موصله اش طی مسافت است.

بعد از آن که به ذی المقدمه امر کرد. امر کردن به مقدمه موصله صحیح است. و از آن طرف از مقدمه غیر موصله نهی کند.

امر به مقدمه موصل و نهی از مقدمه غیر موصل، این صحت نه کاشف از این است که وجوب اختصاص مقدمه موصله دارد. اگر این مقدمه غیر موصله برای مولا مطلوب بود، نهی چه معنایی دارد؟

اما ما ببینیم نهی صحیح است. و صحت نهی کاشف از این است که مقدمه غیر موصله مطلوبیت ندارد. عبارت اخرایش این است: مقدمه غیر موصله وجوب به هم تعلق نگرفته است.

جواب این وجوه در جلسه آینده بیان می شود.