موضوع: واجب نفسی و غیری/تعبدیت و توصلیت امر غیری/آخوند:توصلی بودن امر غیری/ نقد نظر آخوند

مطلب در مورد فرمایش صاحب کفایه بود که فرموده بود امر غیری فقط توصلی است.

در نقد فرمایش ایشان بعضی بزرگان فرمودند: ما ابتدائا باید ملاک تعبدیت و توصلیت را بررسی کنیم.

در ارتباط با ملاک تعبدیت و توصلیت: مراد از واجب توصلی، چیزی است که این فعل در آن ملاکی هست که حاصل می شود این ملاک به داعی که مکلف آن را اتیان کند.

بسا واجب توصلی گاهی به گونه ای است که حصول ملاک به فعل مکلف هم گره نخورده. یعنی ممکن است مکلف فعلی هم انجام ندهد اما ملاک واجب توصلی تحقق یابد. مثل طهارت ثوب للصلاه. مثلا باران باریده و ثوب نجس طاهر شده.

واجب تعبدی واجبی است که ملاک آن حاصل نمی شود مگر زمانی که مکلف فعل را به قصد قربت اتیان کند. مانند صلات، که وقتی تحقق می یابد که با قصد قربت اتیان شود.

حالا با این فرض، آنگاه که شارع اراده کرد ایجاب فعلی را. ملاحظه می کند که این فعل که دارای ملاک است به چه نحوی است؟

این مطلب هم در واجبات نفسیه متصور است هم واجبات غیری.

اگر به لحاظ حکم هم بررسی کنیم دو صورت تصور می شود: 1- شارع مقدس قصد قربت را در متعلق حکم اخذ می کند به اینکه بگوید فعل را باید با قصد قربت اتیان کنی. این واجب، واجب تعبدی خواهد بود

2- قصد قربت را در متعلق حکم اخذ نکند. این واجب توصلی است.

اشکال: ایا می شود قصد قربت را در متعلق امر دخیل کرد؟ به اینکه مولا بگوید افعل بقصد القربه. افعل به داعی الامر.

نکته: آنچه لا یتاتی الا من قبل الامر، این را نمی شود داخل کرد در متعلق امر.

این اشکال در مورد واجب نفسی که می خواست وجوبش به نحو تعبدی باشد به معنای قصد امتثال امر دخالت داشته باشد، در آن واجب نفسی این اشکال در آنجا بود. در مورد واجب غیری هم هست. این اشکال اختصاص به واجب غیری ندارد.

جواب صاحب کفایه: صاحب کفایه قائل به این شد که این قصد امتثال امر، وجوبش عقلی است، نه وجوب شرعی.

وجوب عقلی را اینطور درست کرد: اگر مکلف فعل را بدون قصد امتثال امر اتیان کند ، عقل می کند کار به گونه ای انجام بده که یقین کنی وظیفه ات را بجا آوردی. اشتغال یقینی، برائت یقینی می خواهد.

یا اینکه برای قربت معنای دیگری ذکر کنیم. قصد قربت یعنی قصد محبوبیت ذاتیه این فعل. ولو اینکه از ناحیه شارع برای قصد امتثال امر امری نباشد.

برخی در جواب این اشکال گفته اند: قائل شویم به اینکه از ناحیه مولا دو امر صادر شده است. 1- امری که به نفس فعل تعلق گرفته است. 2- صل بقصد الامر. آن امری که اول آمد.