در صورت امکان توریه آیا کذب جایز است؟/کذب/مکاسب محرمه

موضوع: مکاسب محرمه/کذب/ در صورت امکان توریه آیا کذب جایز است؟

سوال: در فرضی که توریه ممکن است آیا کذب جایز است؟

توریه عبارت است از آن‌که انسان در مقام پنهان کردن واقع از شنونده یا مخاطب، کلامی بگوید که مراد وی از آن، معنایی غیر از مفهوم ظاهری آن کلام باشد

مثال: ابن جوزی در ظاهر حنبلی مذهب است ولی برخی معتقدند او شیعه بوده. از وی پرسیده شد که علی افضل است یا ابوبکر و ایشان پاسخ داده است: «من کان بنته فی بیته» یعنی کسی که دخترش در خانه اوست.

کسی از پاسخ او نفهمید که او واقعا شیعه است یا سنی. زیرا هم دختر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در خانه علی علیه السلام بوده و هم دختر ابوبکر در خانه پیامبر صلی الله علیه و آله.

نیز در رجال‌ محدث‌ نیشابوری‌ آمده‌ است‌ که‌ از ابن جوزی درباره شمار امامان‌ سؤال‌ شد. وی‌ پاسخ‌ داد:

باز در مجلسی دیگر از او سؤ ال کردند که خلفای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چند نفر بودند؟

او با حالت عصبانیت جواب داد: «اربعة اربعة اربعة». چند بار بگویم؟! چهارتا، چهارتا، چهارتا. باز معلوم نشد او سنی است یا شیعه، چون سه بار تکرار کرده بود شیعیان فکر کردند که او با این تعبیر مقصودش خلفای دوازده گانه است که سه چهار تا می شود دوازده تا. و اهل سنت هم فکر کردند، او سنی است و چند بار تاکید کرده که خلفای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چهارتا هستند.[1]

سوال: در فرضی که توریه ممکن است آیا کذب جایز است؟

نظریه اول این است که در صورت امکان توریه کذب جایز نیست. نظریه دیگر این است که در صورت امکان توریه کذب جایز است به دلیل اینکه اولا خیلی از افراد ممکن است توریه بلد نباشند. ثانیا توریه زحمت دارد. چه بسا طرف مقابل از توریه اگاه شود و برای شخص توریه کننده دردسر درست شود.

جمع بندی:

نظر اول این است که در صورت امکان توریه کذب جایز نیست زیرا در صورت امکان توریه، ضرورت برای کذب وجود ندارد

نظریه دوم این است که در صورت امکان توریه کذب جایز است زیرا روایات مطلق هستند و هیچ قیدی نسبت به امکان یا عدم امکان توریه نیست. ضمن اینکه رعایت حال مکلف شده است. خیلی از جاها شارع این کار را میکند مثلا در مسئله استطاعت برای وجوب حج. شارع می گوید استطاعت شرط است. این استطاعت شرعی یک ترخیصی برای مکلف است و اینکه به زندگی عادی او لطمه وارد نشود. ملاک استطاعت عقلی این نیست. استطاعت عقلی می گوید این است که اگر به زحمت هم می افتی بیفت و به حج برو.

روایاتی که دلیل بر جواز دروغ عند الضرورت هستند:

1- محمد بن يعقوب ، عن محمد بن يحيى ، عن أحمد بن محمد ، عن اسماعيل بن سعد الاشعري ، عن أبي الحسن الرضا عليه‌السلام ـ في حديث ـ قال : سألته عن رجل أحلفه السلطان بالطلاق أو غير ذلك فحلف ، قال : لا جناح عليه ، وعن رجل يخاف على ماله من السلطان ، فيحلف لينجو به منه ، قال : لا جناح عليه ، وسألته هل يحلف الرجل على مال أخيه ، كما يحلف على ماله؟ قال : نعم.[2]

ترجمه: از ابو الحسن الرضا (ع) پرسيدم: اگر حكومت اجبار كند كه انسان به طلاق همسر خودسوگند بخورد، چه صورت دارد؟ ابو الحسن گفت: اين سوگندها تكليفى نمى‌آورد. من پرسيدم: اگر انسان بترسد كه حاكم اموال او را مصادره كند و لذا سوگند بخورد كه «من خراجى بر عهده ندارم و يا متاعى همراه ندارم» تا خود را نجات بدهد، چه صورت دارد؟ ابو الحسن گفت: گناهى ندارد. من پرسيدم: انسان مى‌تواند براى حفظ‌ اموال ديگران سوگند بخورد؟ ابو الحسن گفت: بلى.