تعقیبات نماز/مستحبات نماز /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/مستحبات نماز /تعقیبات نماز

بحث و تحقیق در باره‌ی احکام قنوت:

سؤال: در متن آمده است که اگر کسی قنوت را فراموش کند، اگر در محل بود برگردد و قنوت را انجام دهد و اگر بعد از رفتن به سمت سجده یادش بیاید، باز برگردد و قنوت را انجام دهد. سؤال این است که در صورت اول محل باقی است؛ چون هنوز رکوع نکرده؛ امّا در صورت دوم که رکوع انجام شده محل باقی نیست، آن وقت چطور گفته قبل از سجده هم برگردد و قنوت را انجام دهد؟

جواب: قنوت دو قسم است: یکی در حال اختیار و آن قنوت قبل از رکوع است. دیگری قنوتی بعد از رکوع است و آن قنوتی است که قبل از رکوع فراموش شده اما می‌تواند آن را بعد از رکوع انجام دهد و اگر بعد از رکوع باز فراموش کرد؛ مثل نسیان قبل از رکوع است و هنوز به سجده نرسیده برگردد و آن را انجام دهد.

مطلب دیگر این بود که گفته شد قنوت منسی را جالسا انجام دهد و آن قنوتی است که بعد از تمام شدن نماز است، نه در حین نماز؛ چنانکه در کتاب وسائل، باب 16 از ابواب قنوت، حدیث شماره دو، موثقه ابی بصیر چنین آمده: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُهُ يَذْكُرُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِي الرَّجُلِ إِذَا سَهَا فِي الْقُنُوتِ- قَنَتَ بَعْدَ مَا يَنْصَرِفُ وَ هُوَ جَالِسٌ.[1]

مسأله شماره 17:

سید طباطبائی یزدی می‌فرماید: «صلاة الصبي كالرجل‌ و الصبية كالمرأة.»[2] صلاة صبی ممیز همانند مرد بالغ است و نماز صبیه همانند نماز مرئه است. برای صبی و صبیه نماز جداگانه‌ی نیامده است.

مسأله شماره 18:

سید طباطبائی یزدی می‌فرماید: قد مر في المسائل المتقدمة متفرقة حكم النظر و اليدين حال الصلاة‌و لا بأس بإعادته جملة فشغل النظر حال القيام أن يكون على موضع السجود و حال الركوع بين القدمين و حال السجود إلى طرف الأنف و حال الجلوس إلى حجره و أما اليدان فيرسلهما حال القيام و يضعهما على الفخذين و حال الركوع على الركبتين مفرجة الأصابع و حال السجود على الأرض مبسوطتين مستقبلا بأصابعهما منضمة حذاء الأذنين و حال الجلوس على الفخذين و حال القنوت تلقاء وجهه‌.[3]

سیدنا الاستاد در کتاب شرح عروه، ج15، ص395 این مسائل را شرح نکرده است. سید الحکیم هم در مستمسک این مسائل را بحث نکرده است. گویا این مسائل واضح اند و ابهامی ندارند. در کتاب وسائل، باب یک از ابواب افعال صلاة، صحیحه حماد که تعلیمی است و حدیث دو و سه این باب، این خصوصیات را شرح داده اند.

فصل 36 في التعقيب:

‌و هو الاشتغال عقيب الصلاة بالدعاء أو الذكر أو التلاوة أو غيرها من الأفعال الحسنة مثل التفكر في عظمة الله و نحوه و مثل البكاء لخشية الله أو للرغبة إليه و غير ذلك و هو من السنن الأكيدة و منافعه في الدين و الدنيا كثيرة‌ و في رواية: من عقب في صلاته فهو في صلاة‌و في خبر: التعقيب أبلغ في طلب الرزق من الضرب في البلاد‌.[4]

تعقیب از سنت‌های مؤکد است. منافع آن در دنیا و آخرت زیاد است. جای تأسف است که برخی از افراد نماز می‌خوانند و تسبیح حضرت زهرا را نگفته بلند می‌شوند و این خسارت است. طبق روایت کسی که در نماز واقعا قرار می‌گیرد، تعقیب نماز را انجام می‌دهد. تعقیب نماز برای گشایش معیشت اثرش از تلاش و تجارت بیشتر است.

و الظاهر استحبابه بعد النوافل أيضا و إن كان بعد الفرائض آكد و يعتبر أن يكون متصلا بالفراغ منها غير مشتغل بفعل آخر ينافي صدقه الذي يختلف بحسب المقامات من السفر و الحضر و الاضطرار و الاختيار ففي السفر يمكن صدقه حال الركوب أو المشي أيضا كحال الاضطرار و المدار على بقاء الصدق و الهيئة في نظر المتشرعة و القدر المتيقن في الحضر الجلوس مشتغلا بما ذكر من الدعاء و نحوه و الظاهر عدم صدقه على الجلوس بلا دعاء أو الدعاء بلا جلوس إلا في مثل ما مر و الأولى فيه الاستقبال و الطهارة و الكون في المصلى و لا يعتبر فيه كون الأذكار و الدعاء بالعربية و إن كان هو الأفضل كما أن الأفضل الأذكار و الأدعية المأثورة المذكورة في كتب العلماء و نذكر جملة منها تيمنا‌.[5]

استحباب تعقیب بعد از نماز های واجب آکد است. بعد از سلام نماز بدون این که از قبله منحرف شوید تعقیب را شروع کنید. روایتی به این مضمون است کسی که در تقیب نماز صبح و مغرب بلا فاصله هفت بار «بسم الله الرحمن الرحم لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» بگوید از تمام بیماری‌های جسمی و روحی به جز مرگ نجات می‌یابد. سند این حدیث صحیح است و اهل دعا به آن ملتزم اند. در کتاب مفاتیح الجنان هم آمده است.

در سفر تعقیب را می‌شود در حال رکوب و مشی انجام داد. قدر متیقن در حال حضر این است که بنشیند و دعا بخواند و بر نشستن تنها تعقیب صدق نمی‌کند یا دعا بخواند و جلوس را بهم زند باز تعقیب صدق نمی‌کند. دعا لازم نیست که به عربی باشد هر چند که بودن آن به زبان عربی افضل است وجه افضلیت شاید این است که اذکار آن مأثور است و از ائمه اطهار علیهم السلام روایت شده اند. همانگونه که افضل این است که اذکار مذکور در کتب علماء مثل مصباح المتهجد، اقبال و مفاتیح باشد.

اموری که بعد از نماز مستحب است:

أحدها أن يكبر ثلاثا بعد التسليم‌رافعا يديه على هيئة غيره من التكبيرات‌.[6] مستند آن در باب هفت و هشت از ابواب تعقیب آمده است.

الثاني تسبيح الزهراء ص‌و هو أفضلها على ما ذكره جملة من العلماء‌.[7] شیخ مفید در کتاب مقنعه، ص136 در تعقیبات می‌فرماید: اولین تعقیب تسبیح حضرت زهرا (س) است. شیخ صدوق در مقنع، ص96 می‌فرماید: اولین ذکر تسبیح حضرت زهرا (س) است «وتسبّح تسبيح فاطمة الزهراء عليها‌السلام وهو أربع وثلاثون تكبيرة ، وثلاث وثلاثون تسبيحة ، وثلاث وثلاثون تحميدة، فإنّ في ذلك ثواباً عظيماً.»[8]

شیخ طوسی در مبسوط می‌فرماید: «و لا يترك تسبيح فاطمة (عليها السلام) خاصة.»[9]

محقق حلی در شرایع می‌فرماید: «التعقيب: وأفضله تسبيح الزهراء عليها السلام.»[10]

علامه حلی در تذکره، ج3، ص265 می‌فرماید: افضل تسبیحات تسبیح حضرت زهرا (س) است.

صاحب جواهر در جواهر، ج10، ص396 می‌فرماید: افضل تعقیبات، تسبیح حضرت زهرا (س) است.

نصوصی که در مورد فضیلت تسبیح حضرت زهراء س آمده خیلی عالی و جالب اند.