مسائل مربوط به رکوع/أركان الصلاة /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/أركان الصلاة /مسائل مربوط به رکوع

مسأله شماره هشت:

8 مسألة إذا نسي الركوع فهوى إلى السجود و تذكر قبل وضع جبهته على الأرض رجع إلى القيام ثمَّ ركع‌و لا يكفي أن يقوم منحنيا إلى حد الركوع من دون أن ينتصب و كذا لو تذكر بعد الدخول في السجود أو بعد رفع الرأس من السجدة الأولى قبل الدخول في الثانية على الأقوى و إن كان الأحوط في هذه الصورة إعادة الصلاة أيضا بعد إتمامها و إتيان سجدتي السهو لزيادة السجدة‌.[1]

اگر کسی رکوع را فراموش کند و مستقیم به طرف سجده رود و قبل از آن که پیشانی را بر زمین بگذارد یادش بیاید، برگردد به حالت قیام و قیام درست انجام دهد و بعد از آن به رکوع رود؛ شرط رکوع این است که از حالت قیام به رکوع رفته شود. کافی نیست فردی که نزدیک به سجده رسیده به صورت منحنی خودش را به حد رکوع برساند بدون این که قیام کند و راست شود؛ چون شرط رکوع همان قیام قبل از رکوع (متصل به رکوع) است و با تحقق آن قیام، باید به سمت رکوع رود و این رکوع درست می‌شود.

هم چنین است بعد از دخول در سجود یا بعد از سر برداشتن از سجده‌ی اول بنا بر اقوا. توضیح این قسمت به این صورت است کسی که رکوع را فراموش کرده، برگردد به حالت قیام و بعد رکوع را انجام دهد. فردی که رکوع را فراموش کرده و به سجده رفته و سجده اول را انجام داده و وارد سجده دوم نشده، برگردد قیام و رکوع انجام دهد. برای این که یک سجده رکن نیست و رکوع رکن است و باید برگردد آن را انجام دهد. هر چند که احوط در این صورت اعاده نماز است به علاوه انجام سجده سهو که بعد از اتمام صلاة برای زیادتی سجده، سجده سهو انجام دهد. یکی از موارد سجده سهو، انجام یک سجده زیادی سهوی است و طبق قاعده است نصا و اجماعا. رکنیت رکوع قابل تدارک است و این مقدار زیادتی سهوی با سجده سهو قابل جبران است. اقوا همین است و طبق قاعده هم هست و مشکلی ندارد بعد احیاطا یک نماز دیگر بخواند.

9 مسألة لو انحنى بقصد الركوع فنسي في الأثناء و هوى إلى السجود‌فإن كان النسيان قبل الوصول إلى حد الركوع انتصب قائما ثمَّ ركع- و لا يكفي الانتصاب إلى الحد الذي عرض له النسيان ثمَّ الركوع و إن كان بعد الوصول إلى حده فإن لم يخرج عن حده وجب عليه البقاء مطمئنا و الإتيان بالذكر و إن خرج عن حده فالأحوط إعادة الصلاة بعد إتمامها بأحد الوجهين من العود إلى القيام ثمَّ الهوي للركوع أو القيام بقصد الرفع منه ثمَّ الهوي للسجود و ذلك لاحتمال كون الفرض من باب نسيان الركوع فيتعين الأول و يحتمل كونه من باب نسيان الذكر و الطمأنينة في الركوع بعد تحققه و عليه فيتعين الثاني فالأحوط أن يتمها بأحد الوجهين ثمَّ يعيدها‌.[2]

اگر برای رکوع خم شد و نرسیده به حد رکوع یا رسیده به حد رکوع، فراموش کرد و رفت به سمت سجده، اگر نسیان قبل از وصول تا حد رکوع بوده، باید فورا برگردد و قیام و انتصاب را انجام دهد و بعد به رکوع برود. انتصاب تا آن حدی که زمان نسیان بوده کافی نیست. مثلا در درجه اول برای رکوع خم شد و در درجه دوم فراموش کرد و در درجه سوم یادش آمد، الآن برگردد قیام و انتصاب را انجام دهد و برگشتن تا درجه دوم که زمان عروض فراموشی است، کافی نیست.

اگر نسیان بعد از وصول تا حد رکوع بود که نمازگزار در حد رکوع رسیده و نسیان کرده، اگر از حد رکوع خارج نشده است واجب است در همان حد رکوع با طمأنینه باقی بماند که طمأنینه از واجبات رکوع است و ذکر رکوع را بگوید. اگر این مکلفی که رکوع را نسیان کرده، از حد رکوع خارج شده است، احوط این است که نماز را بعد از اتمام اعاده کند؛ چون از حد رکوع خارج شده است. این نماز را تمام کند به یکی از دو وجه: وجه اول این است که برگردد به قیام؛ چون شرط رکوع قیام است. بعد خم شود برای رکوع. وجه دوم این است که قیام کند به قصد سربرداشتن از رکوع، آنگاه به سمت سجده رود. در این وضعیت دو احتمال وجود دارد: یکی این که عمل این فرد از باب نسیان رکوع باشد، در این صورت برگردد برای قیام و رکوع انجام دهد و احتمال دارد که از باب نسیان ذکر رکوع و طمأنیه باشد بعد از تحقق رکوع و رسیدن به حد رکوع، در این صورت برگردد قیام برای سجده انجام دهد. احوط این است که نماز را به یکی از این دو وجه تمام کند؛ آنگاه نماز را اعاده کند.

از لحاظ اشتغال ذمه مطلب کافی است چون در آن وضعیت یکی از آن دو احتمال بیشتر وجود ندارد و از لحاظ تحقیقی سیدنا الاستاد در کتاب مستند عروه، ج15، ص50 – 53 برای این مسأله صوری ذکر می‌کند که جوهر مطلب از این قرار است که می‌فرماید: متعین از آن دو وجه، وجه اول است؛ چون آن فردی که نسیانا از حد رکوع گذشته است، رکوع حساب نمی‌شود تا برگردد برای قیام قبل از سجده؛ بلکه باید برگردد قیام برای رکوع نماید و رکوع انجام دهد؛ چون رکوع متقوم است به انحناء به قصد رکوع و این مستفاد از نصوص است و این گونه رکوع در فرض مسأله محقق نشده و رکوع انجام نشده است؛ لذا قیام کند و از نو قیام و رکوع انجام دهد و آن مقداری که خم شده رکوع نبوده تا اشکال زیادی رکن مطرح شود.

پس کسی که با قصد رکوع خم می‌شود، اگر رکوع آسیب ببیند، رکوع محقق نشده است.

شیخ مفید در کتاب مقنعه، ص111 و شیخ طوسی در نهایه، ص73 مطلبی دارند که می‌فرمایند رکوع مرد و زن فرق دارد؛ یعنی آن مقدار انحناء که برای مردان لازم است برای زنان لازم نیست.