مودت/راه های اصلاح نفس /اصلاح نفس

موضوع: اصلاح نفس/راه های اصلاح نفس /مودت

قال الله تعالی: ﴿قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾.[1]

و قال الامام الرضا (ع): «التودد إلی الناس نصف العقل».[2]

ورودی بحث ما در بحث اخلاق این است که انسان به طور فطری و طبیعی خواستار آسایش است و یکی از مراحل تکاملی که نعمت‌ها در اختیار انسان قرار گیرد، بهشت است. ﴿فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّةُ نَعِيمٍ﴾.[3] بهشت آسایش به تمام معنا است. این آسایش که خواسته‌ی روحی انسان است، فطرت انسان می‌طلبد که دارای آسایشی باشد و از رنج، گرفتاری، غم و غصه بیرون بیاید. این آسایش از کجا به دست می‌آید؟

گفته می‌شود آدمی که مؤمن باشد و آدم صالح و آدمی که ایمان به خدا دارد و عمل صالح دارد، از این همین دنیا حالت بهشتی، آسایش و آرامش روحی دارد. گفته می‌شود که بهشت و جهنم از دنیا شروع می‌شود. آدم بهشتی در آسایش کامل است؛ برای این که نسبت به کسی دشمنی، حسادت و مخالفت ندارد. مؤمنین را دوست دارد. مردم هم متقابلا او را دوست دارند. جو دوستی یعنی آسایش. آدم جهنمی یعنی کسی که به دیگران ذهن ویروسی دارد. کسانی که نسبت به دیگران ذهن آلوده‌ی دارد، بد بینی دارد و اگر یک رشدی از کسی می‌بیند، آتش می‌گیرد. یک کمالی از کسی اگر ببیند، گویا یک زخم کاری در دلش ایجاد می‌شود، می‌سوزد و شب و روز در رنج است و همین رنج ادامه دارد تا آن رنج نهایی که جهنم است.

آرامش دنیایی در این زندگی از کجا به دست می‌آید؟ پاسخ این است که از راه عمل به دست می‌آید. کدام عمل؟ اخلاق. اخلاق یعنی پایبندی به زیبایی‌ها و اجتناب از زشتی‌های. بنابراین انسانی که در فطرتش خوبی‌ها و بدی‌ها برنامه نویسی شده است ﴿فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾[4] اگر این زیبایی‌ها را رعایت کند و از زشتی‌ها اجتناب کند، برنامه نویسی اش جواب داده و برنامه نویسی وقتی جواب می‌دهد که انسان از زشتی‌ها اجتناب کند و از زیبایی‌ها استفاده کند.

یکی از زیبایی‌های بسیار مهم زندگی مودت است. فرق بین مودت و محبت در این است که محبت فقط دوستی نظری است؛ مثلا در ذهن خود کسی را دوست دارد. مودت دوستی عملی است که در عمل آن دوستی را پیاده کنید. در آیه قرآن که گفته شده است و در نصوص فریقین هم آمده است که وصیت پیامبر (ص) نسبت به مودت اهل بیت است و مودت یعنی دوستی عملی؛ یعنی این که امیرالمؤمنین و ائمه اطهار (ع) را از جان و دل دوست داشته باشیم و به دستورات آنان عمل کنیم. دستورات آنان در یک جمله انجام واجبات و ترک محرمات است.

مودت اثرش اول به خود آدم بر می‌گردد و بعد برای افرادی که با آنان زندگی می‌کنیم. کسی که به دیگران مودت دارد از نظر روحی خودش در آسایش است. به دیگران کمک می‌کند تا رشد کند و رشد دیگران را رشد خود می‌داند. ثانیا مودت به دیگران یک کشت و زرعی است که بر می‌گردد و دیگران هم به شما مودت می‌کند و کار شما به مشکلی بر نمی‌خورد. چرا بعضی تلاش می‌کنند؛ اما کارش گره دارد؟ جواب این است که خودش گره گشا نیست و منتظر است و طلب دارد تا مردم کمک کند.

گفته می‌شود که بهترین دوستی و مودت در بی توقعی است. آسان مردن در بی تعلقی است. آسان زیستن در بی تکلفی است. آدمی که از اخلاق بهره‌ی برده است برخواسته از جنبه‌ی انسانی اش به دیگران کمک می‌کند. در برابر کمک منتظر کمک طرف مقابل نیست. خود مدیریت بالا به گونه‌ی تنظیم می‌کند آدمی که به دیگران کمک می‌کند به مشکل خاصی بر نمی‌خورد و از دیگران مودت خواهد دید.

کتاب تحف العقول که کتاب معتبری است و نویسنده آن از محدثین قرن چهارم است و روایاتی از چهارده معصوم را جمع آوری کرده است. در این کتاب روایتی است از امام رضا (ع) که می‌فرماید: «التودد إلی الناس نصف العقل»[5] آدم را خدا عقل داده است. خداوند برای انسان چراغ راه و عقل داده است. آدمی اگر از عقلش استفاده کند می‌بیند که دشمنی کردن با کسی سودی ندارد. اعصاب را مشغول می‌کند. از نظر درونی ذهن را آلوده می‌کند. از نظر جسمی بغض و کینه به تدریج ریشه برای بعضی‌ از بیماری‌های روانی می‌شود.

بنابراین تودد نسبت به مردم و پیروان اهل بیت (ع) نصف عقل است. این عقلی که خدا برای ما داده است نصفش مربوط می‌شود به روابط و نصفش مربوط می‌شود به امور شخصی. مودت مربوط به روابط است. روابط اجتماعی که در کار باشد و جامعه‌ دست به دست هم دهند و یار هم باشند و همکار هم، غمخوار هم باشند، رؤیایی است و شرطش بحث اخلاق و عمل کردن به دستورات اخلاق و ائمه اطهار است. مودت کردن نصف عقل است. مودت هم دستور قرآنی است و هم عقلانی است و هم یک رجحان ذاتی و اثرگذاری برای شخص آدم دارد که باعث آرامش اعصاب، باعث پاک شدن باطن می‌شود که حسد و کینه و دشمنی را از ذهن آدم می‌برد. اگر مودت آمد از حسد خبری نیست. مودت که به وجود بیاید عنایتی است که شامل حال انسان می‌شود. مودت دوستی عملی است. کسی که سؤال شرعی و عملی دارد مودت عملی اقتضا می‌کند که به او کمک شود.

آیت الله اشتهاردی استاد اخلاق در حوزه بوده است، یک وقتی دیده شد که به یک طلبه افغانی یک نفری درس می‌دهد. سؤال شد که شما یک فقیه و از شارحان عروة الوثقی هستی و از شاگردان آیت الله العظمی بروجردی هستی، چطور شد که به او درس می‌دهید؟ آیت الله اشتهاردی توسل می‌کرد که قم بیاید. در خواب دید که به او دستور داده شد کسی نمی‌آید دست شما را بگیرد و به قم ببرد. خودت تلاش کن و قم برو. می‌گوید فردای آن شب بر درشکه‌ی سوار شدم و قم آمدم تا این که یکی از فقهای بزرگ مورد اعتماد شد.

مودت به دیگران کشتی است که آثار آن را خود آدم در این دنیا و آن دنیا می‌بیند و استفاده می‌کند.

جلسه اخلاق، جلسه تربیت و اصلاح است. به خود مراجعه کنیم اگر از دست ما ساخته است که به کسی کمک کنیم؛ ولی نمی‌کنیم، این کار کار درستی نیست و مودت برای ما نیامده و مودتی که دستور داده شده در اختیار ما نیست. ﴿بَلِ الْإِنسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ﴾.[6] هر کس کار خودش را چک و بررسی کند. اگر تا به حال مودتی نداشته ایم در حدی که ممکن است کمک کنیم، مودت داشته باشیم نسبت به کسی که به ما مراجعه کند. از بچه و خانه بگیر تا محیط زندگی با هر کسی که آشنایی و ارتباط داریم سعی کنیم که اهل مودت باشیم. در این صورت دستورات اخلاقی را رعایت کرده‌ایم. دستورات اخلاقی که رعایت شده باشد خود ما در آسایش و مورد مودت دیگران قرار می‌گیریم. فقهاء که الگوی اخلاقی اند اهل مودت هستند. امام خمینی (ره) مودتش به این صورت بود که اگر کسی به او کار داشت سر راهش می‌آمد و آقا توقف می‌کرد و به حرف طرف مقابل گوش می‌داد و با ملایمت تمام به او جواب می‌داد و انگهی راهش را ادامه می‌داد و این گونه نبود که بی اعتنایی نماید و در حال راه رفتن به نصف حرفش گوش دهد و به نصف دیگر گوش ندهد مثل برخی از صاحبان قدرت.

آیت الله العظمی فاضل لنکرانی تبعید شده بود. چهل و هشت ساعت غذا گیرش نیامد و رفت کنار دریا و گفت خدایا من از کسی دفاع می‌کنم که برای خدا قیام کرده است و تکدی هم نمی‌توانم. شخصی آمد و گفت شیخ محمد فاضل شما هستی؟ گفت بلی. آن شخص گفت به من گفته شده که دو هزار تومانی را که برای حج ذخیره می‌کنم عوض کنم و مودت نمایم و این دو هزار تومان را به یک طلبه جوانی به نام شیخ محمد فاضل بدهم و گشتم تا شما را پیدا کنم. مودت از بالا مدیریت می‌شود. همین که مودت کنیم و اقدام کنیم، مدیریت بالا و دست غیب کمک می‌کند. لذا به سمت و سوی مودت که بروید توفیقات الهی فرا می‌رسد.