عوالی اللئالی/جوامع روایی شیعه /علم رجال

موضوع: علم رجال/جوامع روایی شیعه /عوالی اللئالی

کتاب شریف عوالی اللئالی:

عوالی اللئالی یا غوالی اللئالی که به نظر شیخ آقا بزرگ تهرانی همان عوالی اللئالی صحیح است نوشته ی شیخ ابن ابی جمهور احسائی محدث، فقیه و متکلم شیعه در قرن نهم هجری می باشد. این کتاب مشتمل بر 5058 روایت می باشد.

در مورد وی اختلاف شده برخی او را قدح کرده و متهم به تصوف و غلو کرده اند و عده‌ای نیز به مدح و تجلیل از او پرداخته اند.

- شیخ حر عاملی ابن ابی جمهور را اینگونه توصیف می‌کند: فاضل محدث فقیه.

- صاحب مقابیس هم در مقام و منزلت ابن ابی جمهور می گوید: عالم فقیه النبیل المحدث الحکیم المتکلم الجلیل محمد بن علی بن ابراهیم ابن ابی جمهور سقاه الله یوم النشور من شراب طهور.

- صاحب ریاض العلما هم می فرماید: هو الفقیه الحکیم المتکلم المحدث الصوفی،لکن التصوف الغالی المفرط قد ابطل حقه.

- محدث نوری در خاتمه مستدرک جلد ۱ صفحه ۳۳۸ سعی کرده ابن ابی جمهور را از این اتهام مبرا کرده و به شبهات پیرامون او پاسخ دهد.

ابواب و فصل های کتاب:

کتاب عوالی اللئالی مشتمل بر یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه است در مقدمه ۱۰ فصل و در هر فصل روایات خاصی ذکر شده است. این کتاب دو باب دارد، باب اول مشتمل بر چهار مسلک است،مسلک اول روایاتی که از برخی متقدمین اصحاب مثل شیخ صدوق روایت شده است. مسلک دوم روایاتی که از طریق علامه حلی به ائمه معصومین(ع) منتهی شده است. مسلک سوم روایاتی که از شهید اول نقل شده و از طریق او به ائمه معصومین(ع) منتهی شده است و مسلک چهارم روایاتی که فاضل مقداد آنها را نقل کرده و از طریق او به ائمه معصومین(ع) منتهی شده است.

در باب دوم کتاب نیز، دو قسم روایات نقل شده است:

اول: احادیثی که مصنف آنها را از فخر المحققین نقل کرده است.

دوم: روایاتی که وی از احمد بن فهد حلی نقل می‌کند.

در خاتمه نیز روایات متفرقه ای در فضائل اهل بیت(ع)گردآوری کرده است.

این کتاب، روایی است و شامل روایات فقهی و غیرفقهی می باشد. مصنف محترم، کتاب را در مدت چهار ماه در مشهد مقدس تألیف نموده و آن را بدین گونه مرتب کرده است.این کتاب از منابع و مصادر مهم کتابهایی مثل بحارالانوار، الوافی، وسائل الشیعة، مستدرک وسائل الشیعة، جواهر الکلام و کتب شیخ انصاری است.

اشکالات وارده به کتاب عوالی اللئالی:

- نقل روایت از جوامع روایی اهل سنت از جمله اموری است که در این کتاب مشاهده می‌شود برای مثال از مسند احمد حنبل و جامع بین صحیحین در این کتاب روایت نقل شده است.

- در سند بعضی از روایات اشخاص ضعیفی مانند ابوهریره وجود دارد که حتی بنابر اعتراف برخی از عامه اهل کذب می باشد.

-برخی از روایاتی که در این کتاب نقل شده موافق با مذهب عامه و منطبق بر رای و نظر اهل سنت است مصنف نیز مشخص نکرده که آنها را از باب تقیه ذکر کرده یا در مقام بیان حکم واقعی بوده است.

- در بعضی روایات این کتاب مطالبی ذکر شده که مشتمل بر اموری مخالف اعتقاد شیعه است مثلاً روایاتی نقل شده که بر تجسیم خداوند متعال دلالت دارد یا روایت دیگری نقل کرده که پیامبر فرمودند شما در روز قیامت خداوند متعال را می‌بینید همانگونه که در شب چهاردهم ماه را می‌بینید.

چاپ و نشر کتاب و تصحیح آن:

نسخه‌ای از این کتاب در نجف اشرف است که تاریخ آن ۸۹۹ هجری قمری ذکر شده و از روی نسخه‌ای به خط مصنف نوشته شده است. این نسخه از نظر اعتبار در بالاترین درجه ممکن است و نسخه آیت الله بروجردی از روی آن استنساخ شده است.

این کتاب با تحقیق استاد مجتبی عراقی و مقدمه‌ای به قلم آیت الله مرعشی نجفی با عنوان «رسالة النُّقود و الرُّدود علی الکتاب و مؤلِّفِه» در ابتدای کتاب چاپ و منتشر شده است،محقق محترم، روایات متن را از کتب شیعه و سنی استخراج کرده است.همچنین حواشی مصنف را از نسخه خطی بعینه به پاورقی انتقال داده است.

علاوه بر آن در جاهایی که نیاز به توضیح احساس شده از شرح سید نعمت الله جزائری بر کتاب، مطالب لازم نقل شده است.

از جمله نکات مثبت در این چاپ آن است که جناب آقای محمد مهدی نجف فهرست تمام روایات کتاب را به ترتیب حروف الفباء با ذکر شماره صفحه روایت مرتب نموده که دسترسی به روایات را بسیار آسان می‌کند. این ترتیب بر اساس اولین کلمه از متن روایت است.

سید نعمت الله جزائری شرح مبسوطی بر این کتاب نگاشته و با عنوان «الجواهر الغوالی» یا «مدینه الحدیث» منتشر شده است.

کتاب فیضان انوار الهی(ترجمه عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه) نیز در دو جلد در سالهای اخیر توسط علی علیزاده به چاپ رسیده.

اعتبار و حجیت کتاب:

ابن ابی جمهور در مقدمه کتاب تصریح می‌کند که روایات این کتاب را از هفت طریق نقل کرده و همه این طرق به فخرالمحققین و به واسطه طرق ایشان به شیخ طوسی به ائمه(ع) منتهی می‌شود.

بعضی‌ها گفته اند چون مرحوم ابن ابی جمهور احسائی در دبیاجه عوالی اللئالی گفته است که این کتاب را از روات ثقات از پیامبر(ص) و ائمه اطها(ع) نقل می کند، پس‌ این کتاب هم به کتاب‌های دیگری مثل تحف العقول و کامل الزیارات و تفسیر قمی از نظر اعتبار ملحق می شود.

اما این وجه تمام نیست چون اولا این کلام بیش از این ظهور ندارد که مشایخ بلاواسطة ثقات هستند یعنی استاد او که از ثقات بودند برای او نقل حدیث کردند و شمال سائر روات در سند نمی شود.

ثانیا این شهادت به نحو علم اجمالی معلوم البطلان است چون بسیاری از احادیثی که ایشان در کتاب آورده اند در کتابهای حدیثی دیگر با سند ضعیف ذکر شده است لذا علم اجمالی داریم که این‌ کتاب سندهایش معتبر نیست بله ممکن است مقصود ایشان همان توثیق مشایخ بلاواسطة باشد یا اگر هم مقصود این باشد که توثیق کند تمام سند را بعدا موقع تألیف کتاب از این تصمیم صرف نظر کرده و همه احادیث را نقل کرده اند.

احب حدائق نیز نسبت تساهل در نقل روایات را به ایشان می دهد: و قال في الحدائق، بعد نقل مرفوعة زرارة في الأخبار العلاجية: إن الرواية المذكورة لم نقف عليها في غير كتاب العوالي، مع ما هي عليها من الإرسال، و ما عليه الكتاب المذكور من نسبة صاحبه الى التساهل في نقل الأخبار، و الإهمال، و خلط غثّها بسمينها، و صحيحها بسقيمها، كما لا يخفى على من لاحظ الكتاب المذكور.[1]

نتیجه: در مجموع روایات کتاب را در یک تقسیم کلی می‌توان در دو دسته قرار داد: دسته اول روایاتی که دارای طریق صحیح هستند و خود مولف هم حکم به اعتبار و صحت آنها کرده است و قسم دوم روایاتی است که از طرق صحیح وارد نشده و محتاج بررسی سندی می باشند و یا اینکه مرسله هستند که معتبر نمی باشد.