ادامه بررسی حکم به صحت عمل جاهل/أصالة الاحتياط /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاحتياط /ادامه بررسی حکم به صحت عمل جاهل

اشکال مرحوم آیت الله خویی بر نظریه ترتّب در محل بحث:

مرحوم آیت الله خویی فرموده: نظریه ترتب چون مستلزم تعدد تکلیف و تعدد عقاب بر جاهل می شود قابل التزام نیست،شخص عالم به وجوب قصر اگر واجب را ترک کند یک عقاب بیشتر ندارد چگونه می توان ملتزم شد که شخص جاهل به وجوب قصر در صورت ترک صلات دو عقاب دارد یکی بخاطر ترک نماز قصر و یکی بخاطر ترک نماز تمام.

همچنین مستفاد از ادله و روایات این است که در شبانه روز پنج نماز بیشتر واجب نیست که در حقّ حاضر 17 رکعت و در حقّ مسافر 11 رکعت می باشد و اجرای ترتّب در این مورد مخالف با جمیع روایات است چون نتیجه ترتّب این می شود که برای هر نمازی که مسافر باشد، 8 نماز واجب شده است، دو نماز ظهر واجب شده است، یکی نماز ظهر عن قصر و یکی نماز ظهر عن اتمام به ترتب، دو نماز عصر واجب شده است یکی نماز عصر عن قصر و یک نماز عصر عن تمام به ترتب، دو نماز عشاء وارد شده است، یک نماز عشاء عن قصر و یک نماز عشاء عن تمام با ترتب و وجوب هشت نماز بر مکلف، خلاف ضرورت فقه است. ایشان در مصباح الاصول می فرماید: و الصحيح ان يقال إن الترتب و ان كان امرا معقولا في نفسه، إلا انه لا يمكن الالتزام به في خصوص المقام لأمرين:(الأول) - ان لازم ذلك هو الالتزام بتعدد العقاب عند ترك الصلاة رأسا. و قد عرفت بطلانه.(الثاني) - ان ذلك مناف للروايات الكثيرة الدالة، على ان الواجب على المكلف في كل يوم و ليلة خمس صلوات، إذ يلزم على القول بالترتب كون الواجب على من أتم صلاته و هو مسافر ثمان صلوات، و كذا على من أجهر في صلاته موضع الإخفات و بالعكس كما لا يخفى.[1]

ولی می توان از کلام ایشان جواب داد که اشکال تعدّد عقاب قبلا مطرح شد که مجرّد تعدّد تکلیف موجب تعدّد عقاب نمی شود بلکه ملاک در عقوبت، مخالفت مولا است، اگر میدان مخالفت یکی باشد، یک عقاب مضاعف و شدید مترتّب خواهد شد نه دو عقاب و نسبت به تعدّد تکلیف، ادله و روایت می گوید پنج نوع نماز بر مکلّف واجب است و بیش از پنج نوع نماز بر مکلّف واجب نخواهد بود و نوع دیگری را نفی می کند و در ترتّب بیش از پنج نوع نماز درست نمی شود و تعدّد نماز به نحو ترتّبی درست می شود واین مخالف با روایات نخواهد بود.

وجه سوم: در جواب و راه حل از اصل اشکال، فرمایش مرحوم نائینی است. ایشان فرموده: که دو تا واجب مستقل داریم که هر دو أمر دارد لذا مکلف جاهل با اتیان به نماز تمام،نماز او صحیح است و چون نماز قصر واجب بوده و او ترک کرده به خاطر ترک نماز قصر عقاب می شود و این دو واجب استقلالی در ظرف جهل است ولی نسبت به شخص عالم به وجوب قصر، دو واجب مستقل نداریم بلکه جامع صلات در ضمن قصر فقط مطلوبیت دارد و محذوری ندارد که علم و جهل در کیفیت مامور به و مطلوب مولا اثر داشته باشد. النحو الثاني ما ذكره المحقق النائيني(قده) من أنه يوجد عندنا واجبان مستقلان أحدهما أصل الصلاة و الآخر القصر أو الجهر فيها بنحو واجب في واجب فإذا صلى تماما أو إخفاتا جهلا عن تقصير صحت صلاته بلحاظ الإيجاب الأول و عوقب على تركه للواجب الثاني، و امّا عدم صحة التمام أو الإخفات مع العلم فقد فرض في تفسيره ان العلم بوجوب القصر أو الجهر استقلالا يوجب انقلابه إلى الوجوب الضمني، و لا محذور فيه.[2]