ادامه تلقیح مصنوعی/مسائل مستحدثه /فقه پزشکی

موضوع: فقه پزشکی/مسائل مستحدثه /ادامه تلقیح مصنوعی

چگونگی لقاح و تولید مثل طبیعی در انسان:

برای فهمیدن چگونگی لقاح طبیعی و ترکیب اسپرم و تخمک و تشکیل جنین ابتدا باید با سیستم دستگاه تناسلی زنان ومردان آشنا شد.

دستگاه تناسلی زنان:

دستگاه تناسلی زنان یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین سیستم‌های بدن است که علاوه بر نقش تولیدمثل، در سلامت عمومی زنان هم تأثیر زیادی دارد. این دستگاه از اندام‌های داخلی و خارجی تشکیل شده که با هماهنگی یکدیگر کار می‌کنند. در کنار وظیفه باروری، دستگاه تناسلی زنان مسئول تنظیم چرخه قاعدگی، ترشح هورمون‌های جنسی و آماده‌سازی بدن برای بارداری است.

دهانه رحم، فضای داخلی رحم، لوله های رحمی(لوله های فالوپ) تخمدان و تخمک نقش اساسی در سیستم تولید مثل زنان بازی می کند. دهانه رحم در پایین ترین قسمت رحم قرار گرفته و از طریق کانال و مسیر باریکی به رحم متصل می شود.

رحم از بافت ماهیچه ای بسیار قوی تشکیل شده و قابلیت اتساع از حالت طبیعی خود(به اندازه یک گلابی) تا جای دادن فرزند در تمام مدت حاملگی را در داخل خود دارد.

لوله های فالوپ دو لوله باریک اند به طول ده سانتی متر که از دو طرف فوقانی رحم تا محل تخمدان ها کشیده شده اند.

تخمدان ها در دو طرف رحم به شکل دو بادام هستند و به وسیله اتصالاتی به دو طرف لگن چسبیده اند. تخمک در و هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون نیز در تخمدان‌ها تولید می‌شوند. این هورمون‌ها نقش مهمی در ویژگی‌های زنانه همچون رشد سینه‌ها، فرم بدن و رشد موهای بدن دارند. روند آزاد شدن تخمک از تخمدان ها تخمک گذاری نامیده می شود. تخمک‌گذاری فرایندی است که در آن تخمک بالغ از تخمدان آزاد شده و به لوله‌های فالوپ منتقل می‌شود تا در صورت وجود اسپرم، بارور گردد. تخمک‌گذاری معمولاً در روزهای ۱۳ و ۱۴ از یک چرخه ۲۸ روزه رخ می‌دهد تخمک به اندازه یک دانه شن بسیار ریز است و به عنوان بزرگترین سلول در بدن انسان شناخته می شود.یک زن در بدو تولد حدود ۱ تا ۲ میلیون تخمک نابالغ دارد که با رسیدن به سن بلوغ شروع به آزاد کردن این تخمک‌ها می‌کند. در طول زندگی خود، یک زن حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تخمک را در چرخه‌های قاعدگی مختلف آزاد می‌کند، در هر سیکل قاعدگی، بین 5 تا 20 تخمک در پاسخ به ترشح هورمون های جنسی شروع به رشد می‌کنند، اما تنها یک تخمک و در موارد نادر چندین تخمک به مرحله بلوغ کامل می‌رسد و تخمک آزاد می‌کند پس، برای ۹۹ درصد تخمک هایی که بالغ نمی شوند چه اتفاقی می افتد؟ آنها از طریق فرآیندی به نام آترزی فولیکولی تجزیه می شوند، که بخشی از فرآیند طبیعی بدن برای حذف سلول های آسیب دیده یا استفاده نشده به منظور حفظ سلامت بدن را انجام می دهند.در هنگام تخمک‌گذاری، دیواره رحم ضخیم شده تا پذیرای تخمک بارور شده باشد.تخمک آزادشده به سمت لوله فالوپ(لوله رحم) می‌رود و در آنجا منتظر اسپرم می‌ماند. در حین این اتفاق، سطح پروژسترون افزایش می‌یابد تا دیواره رحم برای بارداری آماده شود. اگر لقاح اتفاق بیفتد، تخمک بارور می‌شود و در دیواره داخلی رحم لانه‌گزینی می‌کند. در غیر این صورت، دیواره رحم می‌ریزد و خونریزی پریود شروع می‌شود.

دستگاه تناسلی مردان:

دستگاه تناسلی مردان شامل کیسه بیضه، بیضه‌ها، مجاری اسپرم(لوله‌های بیضه)، غدد جنسی و آلت تناسلی است. این ارگان‌ها برای تولید اسپرم، سلول جنسی نر(گامت نر) و دیگر ترکیبات منی و همچنین هدایت و خارج کردن اسپرم از بدن با یکدیگر کار می‌کنند. دستگاه تناسلی مردان بر خلاف دستگاه تناسلی زنان در خارج از بدن قرار دارد..

در هر یک میلی لیتر از مایع منی حداقل بایستی ۱۵ میلیون اسپرم باشد و در یک انزال طبیعی باید حداقل 200میلیون اسپرم آزاد شود. اولین عضو از دستگاه تولید مثلی مردانه که در طی بلوغ بزرگ شده و اندازه آن افزایش می یابد، بیضه ها هستند که دو عضو بیضی‌شکل واقع در طرفین بدن می‌باشند. هر بیضه تقریباً چهار تا پنج سانتی‌متر طول و 2.5 سانتی‌متر عرض داشته که در پوششی نازک، تیره‌رنگ و چین‌خورده به نام کیسه‌ی بیضه که در پشت آلت تناسلی مردان واقع شده است، قرار گرفته‌اند. علاوه بر بیضه ها، مجاری اپیدیدیم و بخش‌هایی از مجرای دفران نیز در درون کیسه های بیضه قرار داشته که نقش مهمی را در انتقال اسپرم ایفا می کنند. به این ترتیب که اسپرم های ساخته‌شده در لوله های اسپرم‌ساز واقع در بیضه‌ها در ابتدا به مجاری اپیدیدیم رفته و در آنجا نگهداری می‌ شوند. این مجاری با طول باورنکردنی شش متر به دور هم پیچ خورده اند تا به راحتی در پشت بیضه ها جای گیرند و توسط مجاری(اسپرم‌بر) به مجرای انزالی متصل می‌شوند تا اسپرم‌ها را به درون این مجرا بریزند. از سوی دیگر کیسه های هرمی شکل منی که در پشت مثانه قرار گرفته‌اند مایعی را ترشح و به درون مجرای انزالی تخلیه می کنند که همراه با ترشحات بیضه ها و غده‌ی پروستات وظیفه‌ی انتقال و تغذیه‌ی اسپرم را بر عهده دارند. این مایع که به نام مایع منی شناخته می‌شود در مجرای انزالی با اسپرم همراه و ترکیب شده و توسط این مجرا به پیشابراه که همان منفذ خروج منی است انتقال داده می‌ شود.اسپرم در مقایسه با تخمک سلول کوچکی از بدن مرد است که شباهت زیادی از نظر شکلی به بچه قورباغه دارد هر اسپرم دارای یک سر است که هسته سلول در آن قرار دارند هسته اسپرم مشخصات ارثی و یا مواد ژنتیکی را حمل می کنند.دم اسپرم نیز انرژی لازم برای حرکت و زنده ماندن اسپرم فراهم می کند و باعث حرکت اسپرم و عبور آن از مجاری تناسلی زن تا منتها علیه لوله های فالوپ و در نهایت باروری تخمک می شود. کیفیت و کمیت اسپرم‌ها تأثیر زیادی بر قدرت تولیدمثل مردان دارد. با افزایش سن، کیفیت ژنتیکی، حجم و تحرک اسپرم‌ها کاهش می‌یابد.و بهترین اسپرم‌ها در قطرات اول مایع منی وجود دارند. این اسپرم‌ها معمولاً از نظر کیفیت ژنتیکی و تحرک برتر هستند.

باروری و لقاح: باروی عمل بسیار پیچیده ای است که می بایست در محدوده زمانی بسیار مشخص انجام پذیرد، اسپرم مرد همیشه آماده برای باروری تخمک است ولی تخمک زن پس از هر دوره تخمک گذاری فقط در محدوده زمانی دوازده تا بیست و چهار ساعت پس از آزاد شدن قابل باروری است بنابراین برای هر زوج نزدیکی در طی بیست و چهار تا چهل و هشت ساعت قبل و بعد از تخمک گذاری منجر به باروری می شود اگر اسپرم و تخمک همزمان حرکت خود را به سوی نواحی تناسلی زن آغاز نموده باشند نتیجه آن باروری و تشکیل جنین خواهد شد. مرد با هر انزال تعداد صد تا دویست میلیون اسپرم آزاد می کند که این اسپرم ها پس از عبور از ناحیه واژن و دهانه رحم حرکت خود را به سوی لوله های فالوپ ادامه می دهند.برای اسپرم ریز و بسیار کوچک حرکت از مسیر رحم تا لوله های فالوپ معادل حدود 200کیلومتر شنا کردن یک انسان بالغ است، اسپرم ها باید تحرک پیشرونده‌ با سرعت حداقل ۲۵ میکرومتر در ثانیه داشته باشند.

لذا تنها اسپرم های سالم قوی و کارآمد می توانند در مدت زمان بیست و چهار تا چهل و هشت ساعت، خود را به لوله های رحمی و تخمک برسانند،مسیر عبور اسپرم که شامل گذر از مهبل، ورود به رحم و سپس رسیدن به لوله‌های رحمی می‌باشد، یک مسیر سخت دیگر برای سلول‌های جنسی مردان محسوب می‌شود. به عنوان مثال، اسیدی بودن دیواره‌های واژن برای محافظت از ایجاد عفونت، باعث آسیب به تعدادی از اسپرم‌ها می‌گردد. البته در طول پنجره باروری، مایعی به‌عنوان مایع دوست‌دار اسپرم وجود دارد که باعث سهولت حرکت اسپرم‌ها به سمت تخمک می‌شود.

در این مسیر، تعداد زیادی از اسپرم‌ها به‌عنوان سلول‌های بیگانه، موردحمله گلبول‌های سفید قرار می‌گیرند و به جهت‌های مختلفی حرکت می‌کنند نهایتاً در این مرحله، اسپرم‌های باقیمانده باید خود را به لوله‌های رحمی برسانند تا بتوانند با تخمک موجود در این لوله‌ها لقاح یابند؛ اما از آنجایی که یافتن لوله‌های فالوپ فرایند سختی برای اسپرم‌ها است، تعداد بسیار کمی از اسپرم‌ها موفق به این کار می‌شوند و در پایان، قوی‌ترین و سالم‌ترین اسپرم با نفوذ به تخمک موجب باروری می‌گردد. مدت‌زمان زنده ماندن اسپرم به عوامل مختلفی بستگی دارد و براساس شرایط محیطی، متفاوت می‌باشد اسپرم پس از ورود به واژن زن و تحت شرایط مطلوب، در حدود 48 ساعت الی 72 ساعت می‌باشد. برای بارور کردن تخمک زن، فقط یک اسپرم کافی است.

تعداد زیادی اسپرم به تخمک حمله کرده و سعی می‌کنند لایه بیرونی آن را سوراخ کنند. در نهایت یکی از اسپرم‌ها موفق می‌شود به داخل تخمک نفوذ کند و آن را بارور نماید. روند لقاح تخمک و اسپرم حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد. سطح تخمک پس از نفوذ اسپرم در آن به گونه‌ای تغییر می‌کند که مانع ورود اسپرم‌های دیگر شود. هر انسان به هنگام لقاح ۲۳کروموزوم از اسپرم پدر و ۲۳کروموزوم از تخمک مادر دریافت می‌کند.