تلقیح مصنوعی/مسائل مستحدثه /فقه پزشکی

موضوع: فقه پزشکی/مسائل مستحدثه /تلقیح مصنوعی

تلقیح مصنوعی: یکی از مسائل جدید و نوپیدا در حوزه مسائل پزشکی، تلقیح مصنوعی و روشهای نوین باروری می باشد.

تمایل بشر برای بهره‌مندی از نعمت فرزند غیر قابل انکار است و هر آدمی ذاتاً در جستجوی داشتن فرزندی است که به او دلبستگی داشته باشد و خود را در وی دریابد و بدین ترتیب تداوم نسل و حیات قوام پذیرد. از دیرباز تولید مثل یکی از آمال و خواسته‌های طبیعی بشر بوده است و یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی که همواره در طول تاریخ، زندگی شخصی و اجتماعی آدمیان را تحت تأثیر قرار داده ناتوانی‌های جنسی و عدم امکان باروری زنان و مردان بوده است و در قرن‌های متمادی انسان‌های متعدّدی به دلیل عدم قدرت باروری این آرزو را با خود به گور برده‌اند و نسل آن‌ها منقرض گردید.

میل انسان به فرزند و تکثیر نسل از امیال غریزی و فطری انسان است و در آیه 14 سوره آل عمران به این حبّ فطری اشاره شده است: ﴿زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنينَ...﴾ محبت به امور خواستنی چون زنان و فرزندان برای مردم زیبا جلوه داده شده است. قرآن مجید فرزند را از نعمت‌های بزرگ الهی شمرده است. در داستان حضرت نوح(ع)خطاب به قومش می‌خوانیم: ﴿فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً،... وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنينَ﴾ اگر از گناهان خود توبه کنید خداوند اموال و فرزندان بسیار به شما عطا می‌کند.و در جای دیگر اموال و فرزندان را زینت حیات دنیا می‌شمرد: ﴿الْمالُ وَالْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا﴾.

همچنین در سوره مبارکه اسراء از نعمت‌هایی که خداوند به بنی‌اسرائیل بخشیده، فزونی اموال و فرزندان نام برده شده است: ﴿ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفيراً﴾. در آیه 140 سوره انعام ﴿قَدْ خَسِرَ الَّذينَ قَتَلُوا أَوْلادَهُمْ سَفَهاً بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِراءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا وَ ما كانُوا مُهْتَدينَ﴾ آنان که فرزندان خود را به دلائل خرافاتی می‌کشتند، سخت نکوهش کرده و کار آنها را سفیهانه می‌داند.

همچنین از ادعیه قرآن و دعاهای پیامبران دعا برای طلب فرزند بوده است:

دعای حضرت زکریا: ﴿وَ إِنِّي خِفْتُ الْمَوالِيَ مِنْ وَرائي‌ وَ كانَتِ امْرَأَتي‌ عاقِراً فَهَبْ لي‌ مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا﴾ و ﴿إِذْ نادى‌ رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْني‌ فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثينَ﴾.

و در آیه 7 سوره مبارکه مریم، خداوند به حضرت زکریا که همسرش عقیم بود، تولد حضرت یحیی را بشارت می‌دهد ﴿يا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ اسْمُهُ يَحْيى﴾.

و دعای حضرت ابراهیم: ﴿رَبِّ هَبْ لي‌ مِنَ الصَّالِحينَ، فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَليمٍ﴾.

همچنین قرآن کریم از دعای مؤمنین و صالحین برای طلب فرزند هم یاد می‌کند: ﴿وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماماً﴾.

همچنین آیات سوره کوثر هم اشاره به دلجویی خداوند متعال از پیامبر اکرم(ص) بعد از دادن نسبت ابتر به ایشان و بشارت به اعطاء کوثر(حضرت زهرا(س)) به ایشان دارد.

نتیجه اینکه در آیات متعدد قرآن به نعمت فرزند داشتن و دعای برای طلب فرزند اشاره شده است.

نا باروری: عبارت از عدم وقوع حاملگی یک زن در عرض یک سال زندگی زناشویی، علیرغم مقاربت مرتب و استفاده نکردن زوجین از روش‌های جلوگیری از بارداری است.

عقیم بودن و ناباروری همواره به صورت یک رنج و گرفتاری سخت در زندگی جلوه‌گر می‌شود رنجی که همه همسران از آن می‌گریزند و مایل نیستند شاهد این قصه دردناک در زندگی خویشتن باشند. 10 تا 15 درصد زوج‌ها با این مشکل مواجه هستند.

حدود 35 تا 40 درصد ناباروری‌ها به دلیل عاملی در مرد می‌باشد، عمده عوامل ناباروری در مردان این موارد است:

- الیگو اسپرمی: تعداد و غلظت اسپرم در مایع منی اندک است.(در هر یک میلی لیتر از مایع منی حداقل بایستی ۱۵ میلیون اسپرم باشد و در یک انزال طبیعی باید حداقل 300 میلیون اسپرم آزاد شود)

- واریکوسل(تولید کم اسپرم و کاهش کیفیت و عدم تحرک آن) شایع‌ترین عامل ناباروری مردان است.(حرکت اسپرم ها به ۳ گروه حرکت پیشرونده(حرکتی که باعث پیشرفت اسپرم رو به جلو می شود)، حرکت غیر پیشرونده(حرکتی که درجا بوده و اسپرم رو به جلو نمی رود)، و اسپرم های بدون حرکت که یا مرده اند یا اینکه بدلیل نقص ساختاری قادر به حرکت نیستند. در حالت طبیعی ۳۲% اسپرم ها بایستی حرکت پیشرونده داشته باشند.)ـ آزو اسپرمی: مایع منی فاقد اسپرم است.ـ آسپرمی: انسداد مجاری انزالی و فقدان مایع منی و عواملی همچون بیماری‌های عفونی مجاری تناسلی و پروستات و انزال زودرس و....[1]

و حدود 40 تا 50 درصد ناباروری‌ها به دلیل عاملی در زن است، عواملی همچون مشکلات تخمدان‌ها، اختلال در روند تخمک گذاری، انسداد و چسبندگی‌های لوله‌های رحمی، اختلالات هورمونی، ناهنجاری‌های مادرزادی، بیماری‌های غدد مثل اختلال تیروئید و...علاوه بر این هر زن به طور طبیعی به ازای هر سیکل تخمگ گذاری فقط 25% شانس حاملگی دارد،همچنین حدود 10 تا 15 درصد ناباروری‌ها از لحاظ علت غیر قابل توجیه و ناشناخته است.همچنین عوامل مختلفی از قبیل افزایش سن، نوع تغذیه، چاقی، عوامل محیطی و شغلی، داروهای الکلی و مخدر و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی ممکن است در قدرت باروری مرد و زن تاثیر بگذارد. بر اساس آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت(W.H.O) بیش از هشتاد میلیون زوج نازا در سراسر دنیا و نزدیک به 4 میلیون در ایران وجود دارد. که آمار جهانی ناباروری حدود 15 درصد، در ایران 20 درصد، در انگلیس 7 درصد و در آفریقا 30 درصد می‌باشد..[2]

امروزه تلقیح مصنوعی و روشهای نوین باروری یکی از رایج ترین روشها برای درمان ناباروری می باشد و به همین منظور امروزه دهها مراکز درمان ناباروری در شهرها به چشم می خورد.که با استفاده از روشهایی چون اهدای اسپرم، اهدای تخمک و رحم جایگزین اقدام به باروری زوجین نابارور می کنند،کشور جمهوری اسلامی ایران از لحاظ تحقیقات و عمل در زمینه ناباروری حرف اول در میان کشورهای جهان اسلام را می‌زند.

تلقیح در لغت

تلقیح از ماده(لَقَحَ) به معنای آبستن کردن و باردار کردن و(لَقَح) به معنای آبستن شدن جنس مؤنث است.[3]

و در لغت در موارد متعدد این ماده استعمال شده است همانند: تلقیح و بارور کردن درخت نخل(خرما)[4] تعبیر(تلقیح النخل) آمده است. و(لقح النخلة) یعنی گرد خرمای نر را به خرمای ماده پاشید، همچنین گل‌ها و میوه‌ها به وسیله بادها تلقیح و آبستن می‌شوند[5] .بارور کردن ابرها،تعبیر(تلقیح السحاب، القحت الریاح السحاب) آمده است همان طور که در آیه شریفه(و ارسلنا الریاح لواقح فانزلنا من السماء ماء) [6] در مورد باروری ابرها استعمال شده است وامروزه هم از باروری مصنوعی برای بارور کردن ابرها جهت باران زایی استفاده می شود.نسبت به حیوانات(تلقحت الناقة، لحقت الناقة) به کار گرفته شده است.[7] در مورد آبستن شدن حیوان در لسان العرب آمده:(القح الفحل الناقه القاحا و لقاحا) [8] ، شتر نر،شتر ماده را بارور ساخت.کلمه لِقاح و لَقاح هم به معنای مایع و آب نرینه نیز آمده است:(اللقاح اسم ماء الفحل من الإبل والخیل).[9] در لسان العرب هم آمده:(اصل اللقاح للابل ثم استعیر فی النساء)[10] که اصل لقاح برای شتر استعمال شده و سپس برای زن‌ها هم به کار گرفته شده است.در معجم مقاییس اللغه آمده:(لقح اصل صحیح یدل علی احبال ذکر لانثی) [11] ، ماده لقح برای مطلق آبستن کردن مونث به وسیله مذکر به کار می رود و اختصاص به حیوانات ندارد.نتیجه این که حقیقت تلقیح در همه موجودات مثل حیوانات،گیاهان،ابرها و انسان ها یکسان است، اگرچه دارای شکل ها و انواع گوناگون است.