اعمال حج تمتع

موضوع: اعمال حج تمتع

مسئله 18: «لا یجوز صیام الثلاثة فی أیام التشریق فی منى،بل لا یجوز الصوم فی أیام التشریق فی منى مطلقا سواء فی ذلك الآتی بالحج و غیره».[1]

اما فرع اول: آیا روزه حاجی در منی بدل از هدی که فوت شده جایز است؟

در این فرع دو قول است:

قول اول: مشهور می‌گویند صوم بدل از هدی در ایام تشریق حرام است و کفایت نمی‌کند.

قول دوم: جواز روزه در ایام تشریق فی الجمله.

این قول از جماعتی استفاده می‌شود، مثل ابن ادریس که در جلسه قبل کلام ایشان نقل شد و مثل شیخ طوسی در نهایه و مثل صاحب جواهر و مثل صاحب مدارک.

جواهر می‌گوید: «إلا ان الانصاف مع ذلك عدم إمكان إنكار ظهور النصوص فی إرادة صوم یوم النفر الذی هو الیوم الثالث عشر أو الثانی عشر».[2]

این عبارت نظیر کلام ابن ادریس است.

نهایه شیخ طوسی هم مثل همین کلام را دارد.

و صاحب مدارک هم جواز فی الجمله را قائل است.

در مجموع این عبارات جواز روزه در ایام تشریق فی الجمله را می‌رساند.

بله صاحب جواهر دو حرف را از ابن ادریس نقل کرده، یکی اینکه ایشان قائل به جواز بودن سه روز در ایام تشریق است و در آخر همین صفحه به ایشان، تفصیل را نسبت می‌دهد.

به هر حال اگرچه مسئله دارای دو قول است، اما جواز مطلق قائل ندارد. و ما باید سراغ منشا اختلاف برویم که روایات می‌باشد.

روایات سه طائفه می‌باشد بلکه بنا بر یک تقدیر، چهار طائفه می‌باشد:

طائفه اول: روایاتی که دلالت بر جواز سه روز روزه بدل از هدی در کل ایام تشریق دارد.

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ غِیاثِ بْنِ كَلُّوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیاً ع كَانَ یقُولُ مَنْ فَاتَهُ صِیامُ الثَّلَاثَةِ الْأَیامِ الَّتِی فِی الْحَجِّ فَلْیصُمْهَا أَیامَ التَّشْرِیقِ فَإِنَّ ذَلِكَ جَائِزٌ لَهُ».[3]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یحْیى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیاً ع كَانَ یقُولُ مَنْ فَاتَهُ صِیامُ الثَّلَاثَةِ الْأَیامِ فِی الْحَجِّ وَ هِی قَبْلَ التَّرْوِیةِ بِیوْمٍ وَ یوْمُ التَّرْوِیةِ- وَ یوْمُ عَرَفَةَ فَلْیصُمْ أَیامَ التَّشْرِیقِ فَقَدْ أُذِنَ لَهُ».[4]

جواب به این طائفه: این دو روایت در فقه امامیه قائل ندارد و همه از آنها اعراض کرده اند.

البته بعضی جوابهای دیگری هم داده‌اند مثل غیاث بن کلوب توثیق نشده و یا اینکه در این روایت فرمایش امیرالمومنین نقل شده و در این زمان مذاهب خمسه نبوده است و نمی‌توان این روایت را حمل بر تقیه کرد. که ما این اشکالات را کار نداریم. اگرچه تقیه نبودن اشکال دارد، به اینکه در مغنی ج3 مسئله 2610 دو نفر (عایشه و عبدالله بن عمر) را ذکر کرده است که قائلند پیامبر گفته است در ایام تشریق روزه گرفتن بدل از هدی جایز است، پس تقیه معنا دارد.

به هر صورت این دو روایت به خاطر اعراض اصحاب، ساقط می‌باشد.

طائفه دوم: روایاتی که می‌گوید صوم در ایام تشریق حرام است

در این طائفه هم صحیحه وجود دارد هم غیر صحیحه.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ یعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِیادٍ جَمِیعاً عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُتَمَتِّعِ لَا یجِدُ الْهَدْی قَالَ یصُومُ قَبْلَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ عَرَفَةَ- قُلْتُ فَإِنَّهُ قَدِمَ یوْمَ التَّرْوِیةِ قَالَ یصُومُ ثَلَاثَةَ أَیامٍ بَعْدَ التَّشْرِیقِ- قُلْتُ لَمْ یقِمْ عَلَیهِ جَمَّالُهُ قَالَ یصُومُ یوْمَ الْحَصْبَةِ وَ بَعْدَهُ یوْمَینِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا الْحَصْبَةُ قَالَ یوْمُ نَفْرِهِ قُلْتُ یصُومُ وَ هُوَ مُسَافِرٌ قَالَ نَعَمْ أَ لَیسَ‌ هُوَ یوْمَ عَرَفَةَ مُسَافِراً إِنَّا أَهْلُ بَیتٍ نَقُولُ ذَلِكَ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیامٍ فِی الْحَجِّ یقُولُ فِی ذِی الْحِجَّةِ».[5]

احمد بن محمد یا ابن عیسی است یا ابن خالد هیچکدام از امام روایت ندارند چطور از رفاعه نقل می‌کنند.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ یعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِی الْأَشْعَرِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یحْیى عَنْ یحْیى الْأَزْرَقِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ مُتَمَتِّعٍ كَانَ مَعَهُ ثَمَنُ هَدْی وَ هُوَ یجِدُ بِمِثْلِ ذَلِكَ الَّذِی مَعَهُ هَدْیاً فَلَمْ یزَلْ یتَوَانَى وَ یؤَخِّرُ ذَلِكَ حَتَّى إِذَا كَانَ آخِرُ النَّهَارِ غَلَتِ الْغَنَمُ فَلَمْ یقْدِرْ بِأَنْ یشْتَرِی بِالَّذِی مَعَهُ هَدْیاً قَالَ یصُومُ ثَلَاثَةَ أَیامٍ بَعْدَ أَیامِ التَّشْرِیق‌».[6]

منها: «وَ عَنْهُ (موسی بن قاسم) عَنِ الْحُسَینِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یحْیى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلَهُ عَبَّادٌ الْبَصْرِی عَنْ مُتَمَتِّعٍ لَمْ یكُنْ مَعَهُ هَدْی قَالَ یصُومُ ثَلَاثَةَ أَیامٍ قَبْلَ یوْمِ التَّرْوِیةِ- قَالَ فَإِنْ فَاتَهُ صَوْمُ هَذِهِ الْأَیامِ فَقَالَ لَا یصُومُ یوْمَ التَّرْوِیةِ وَ لَا یوْمَ عَرَفَةَ- وَ لَكِنْ یصُومُ ثَلَاثَةَ أَیامٍ مُتَتَابِعَاتٍ بَعْدَ أَیامِ التَّشْرِیق‌».[7]

منها: «قَالَ وَ رُوِی عَنِ الْأَئِمَّةِ ع أَنَّ الْمُتَمَتِّعَ إِذَا وَجَدَ الْهَدْی وَ لَمْ یجِدِ الثَّمَنَ صَامَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ لَا یجُوزُ لَهُ أَنْ یصُومَ أَیامَ التَّشْرِیقِ- فَإِنَّ النَّبِی ص بَعَثَ بُدَیلَ بْنَ وَرْقَاءَ الْخُزَاعِی- عَلَى جَمَلٍ أَوْرَقَ وَ أَمَرَهُ أَنْ یتَخَلَّلَ الْفَسَاطِیطَ وَ ینَادِی فِی النَّاسِ أَیامَ مِنًى- أَلَا لَا تَصُومُوا فَإِنَّهَا أَیامُ أَكْلٍ وَ شُرْبٍ وَ بِعَالٍ».[8]

این حدیث موید است.

طائفه سوم: روایاتی که دال بر جواز سه روز روزه در ایام تشریق فی الجمله می‌باشد.

در بعضی از روایات آمده در یوم الحصبه روزه جایز است و در بعضی از روایات یک اضافه‌ای دارد که روزه در یوم الحصبه جایز است که این روز همان روز نفر است. پس دو طائفه می‌توان قرار داد یکی اینکه یوم الحصبه مطلق است و یکی اینکه یوم الحصبه مفسر (به یوم النحر) است.

منها: «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیرِی فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ وَ عَلِی بْنِ إِسْمَاعِیلَ كُلِّهِمْ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ قَالَ عَلِی ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ - قَالَ قَبْلَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ عَرَفَةَ- فَمَنْ فَاتَتْهُ هَذِهِ الْأَیامُ فَلْینْشِئْ یوْمَ الْحَصْبَةِ وَ هِی لَیلَةُ النَّفْرِ».[9]

منها: «وَ عَنْ أَبِی عَلِی الْأَشْعَرِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یحْیى عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُتَمَتِّعٍ یدْخُلُ یوْمَ التَّرْوِیةِ وَ لَیسَ مَعَهُ هَدْی قَالَ فَلَا یصُومُ ذَلِكَ الْیوْمَ وَ لَا یوْمَ عَرَفَةَ- وَ یتَسَحَّرُ لَیلَةَ الْحَصْبَةِ فَیصْبِحُ صَائِماً وَ هُوَ یوْمُ النَّفْرِ وَ یصُومُ یوْمَینِ بَعْدَهُ».[10]

منها: «وَ عَنْ عَلِی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُتَمَتِّعٍ لَمْ یجِدْ هَدْیاً قَالَ یصُومُ ثَلَاثَةَ أَیامٍ فِی الْحَجِّ یوْماً قَبْلَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ عَرَفَةَ- قَالَ قُلْتُ: فَإِنْ فَاتَهُ ذَلِكَ قَالَ یتَسَحَّرُ لَیلَةَ الْحَصْبَةِ- وَ یصُومُ ذَلِكَ الْیوْمَ وَ یوْمَینِ بَعْدَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یقِمْ عَلَیهِ جَمَّالُهُ أَ یصُومُهَا فِی الطَّرِیقِ قَالَ إِنْ شَاءَ صَامَهَا فِی الطَّرِیقِ وَ إِنْ شَاءَ إِذَا رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ».[11]

سه روایت صحیح و دلالت خوب است.

نسبت به طائفه اول که کلام گذشت اما طائفه دوم و سوم با هم تعارض دارد که جلسه بعد بحث آن خواهد آمد.