موضوع: / نماز جمعه/شروط من یجب علیه وجوب الجمعه

بحث درصبی بود.

سیدنا الاستاد می فرمایند: «و أما إكمال العدد به فلا يجوز»[1]

چهار نفر واجد شرایط در نماز جمعه هستند و اگر گفتیم در عدد، پنج شرط است، یک نفر کم دارد، آن یک نفر، مذکر12ساله است و بالغ نشده است، اگر این ضمیمه چهار نفر شود، خمسه تمام است، آیا این می شود یا خیر؟

و کذلک اگر گفتیم در عدد، هفت شرط است، شش نفر واجد شرایط هستند و یک نفر کم می باشد، آن یک نفر،این پسر12ساله غیر بالغ است، اگر این ضمیمه شود، عدد کامل می شود، آیا این جایز است یا خیر؟

آیا صبی می تواند مکمل باشد یا خیر؟

سیدنا الاستاد تبعا ً لالکثر می گوید فایده ندارد.

این حکم، مورد اختلاف است:

نظریه اول: جماعتی از فقهاء منهم مرحوم نراقی در مستند می فرمایند کافی است، اگراضافه شد وعدد کامل شد، کفایت می کند.

نظریه دوم: اکثر فقهاء می فرمایند با اضافه شدن صبی، عدد کامل نمی شود و نمی شود نماز جمعه خواند.

پس مسئله ذات احتمالین بلکه ذات قولین است.

ادله نظریه اول:

دلیل اول:اطلاقات ادله عدد؛ در روایات داشت الا الخمسه یا داشت الابالسبعه؛ این دو کلمه اطلاق دارد و ندارد که این سبعه مرد باشد یا زن؛ بالغ باشد یا غیر بالغ باشد.

و الی ذلک اشار فی المستند:« المسألة الثالثة: هل ينعقد بهؤلاء عدد الجمعة أم لا؟.الظاهر عدم الخلاف في غير المرأة و العبد و المسافر، بل ادّعي الاتّفاق في بعضهم في طائفة من بعد ما عرفت من جواز تجميعهم بل وجوبه مع الحضور، و إطلاق ما دلّ على اشتراط العدد بالنسبة إليهم؛ ظاهر»[2]

مقتضی الاطلاق ادله عدد این است که با بچه غیر بالغ، اکمال عدد محقق می شود.

دلیل دوم: طائفه اول از طوائف اربعه می گوید الجمعة راجح علی کل ّ احد که شامل بچه12ساله هم میشود،بله بچه6ماهه که قابلیت تکلیف ندارد، خارج است.

دلیل سوم: عموم ادله شرعیت عبادات صبی، نماز ظهر صبی شرعی است، نماز جمعه صبی شرعی است، مقتضای عموم این است که هم مکمل باشد و هم شرعیت داشته باشد وهم استقلال داشته باشد.

این سه دلیلی است که در فرمایشات فقهاء برای کفایت و مکمل بودن صبی آورده شده است.

دلیل نظریه دوم: این عدد شرط است و شک دارید که با بچه12ساله غیر بالغ حاصل میشود یا خیر، پس شک در شرط است و شک در شرط، شک در مشروط است که آیا نماز جمعه واجب است یا خیر، پس باید گفت نمازجمعه واجب نیست.

ظاهرا نظریه دوم صحیح است چون شک در شرط، شک در مشروط است.

جواب دلیل اول: این اطلاقات در مقام بیان اصل اعتبار است، یعنی عدد5معتبر است، اصل اعتبار رامی خواهد بگوید، اما خانم باشد یا نباشد، بالغ باشد یا نباشد و... را کار ندارد.

فعلیه ما افاده مرحوم نراقی لاطلاق، فی غایة الاشکال است، چون در مقام بیان خصوصیات نیست و اطلاقی در کار نیست.

جواب دلیل دوم: تقدّم الکلام که مفاد طائفه دوم، رجحان صلوت جمعه لکل ّ احد است، این مفاد طائفه اول است و ما در این شک نداریم، تقدم الکلام که برای صبی12ساله راجح است و در صحت آن هم شک نداریم که اگر بدون او عدد تمام بود، نماز جمعه صبی هم صحیح است و تقدم الکلام که این نماز صبی کفایت از ظهر می کند.

در زمان ذکر طائفه اولی گفتیم12روایت است که باید ملاحظه شود که آیا شرطیت در این روایات هم لحاظ شده است یا خیر.شک شرطیت ملازمه عادی یا عقلی یا عرفی با این روایات دارد یا خیر.

اثبات اینکه باصبی،عدد نماز جمعه با طائفه اولی ثابت شود،صحیح نمی باشد.

جواب دلیل سوم: صبی مثل مجنون از دائره خارج است و رفع القلم است، اثبات جواز، یک دلیل واضحی می خواهد، یعنی از خارج باید علمیه مالک پیدا کنیم و تا علم به مالک پیدا نکردیم، نمی توانیم اینها را داخل در مکلّفین کنیم. این را در حدیث رفع مکاسب خوانده اید. اینها از دائره تکلیف خارج هستند و برای داخل کردن آنها، نیاز به دلیل محکمی دارد. حال ادله شرعیه می گوید عبادات صبی، عبادت است، اما در مانحن فیه باچهار نفر، شک دارید که عبادت است یا خیر و ادله شرعیت عبادات صبی، عبادیت درست نمی کند.

معنای شرعیت عبادات صبی می گوید، عبادات صبی شرعی است و در ما نحن فیه شک دارید که این عبادات است یا خیر و شک در مشروط است.

فعلیه ادعای اینکه ادله مشروعیت عبادات الصبی می گوید مکمل است، فی غایة االشکال است لان الشک ّ فی

الشرط، شک ّ فی المشروط.

انعقاد نماز جمعه به بچه ها

سیدنا االستاد می فرمایند:«و كذا لا تنعقد بالصبيان فقط»[3]

اگر همه حضار12ساله هستند و غیر بالغ و امام جمعه هم12ساله است، آیا می توانند نماز جمعه اختصاصی بخوانند یا خیر؟

از ما ذکرنا روشن شد که نه اطلاقات فایده دارد نه طائفه اولی و نه ادله شرعیت. پس شما شک دارید که با تعداد12ساله، جمعه می شود خواند یا خیر که شک در شرط است و شک در مشروط است که جمعه نمی شود، فرق ندارد

که امام جمعه صبی باشد یا خیر. اگر امام بالغ است، نماز جمعه نمی شود، چون عدد نیست. شما4یا6می خواهیدکه هیچکدام نیست.

و اگر امام جمعه صبی باشد، اشکال اضافه ای هم دارد وآن این است که امام جماعت باید عادل باشد و پشت سر فاسق نماز خواند، حال بچه12ساله معلوم نیست که این شرایط را داشته باشد، مثال دروغ نگفته باشد، غیبت نکرده است.

مرحوم شیخ درملحقات مکاسب نسبت به عدالت بحث دارد،جماعتی می گویند عدالت، حسن ظاهر است و جماعتی می گویند عدالت، ملکه است.

صاحب جواهر بنا براین قول که عدالت، ملکه باشد، می گوید عیب ندارد، زیرا ملکه قابل تحصیل است، هر انسانی که سعی کند، برای اوحاصل می شود.البته بچه12ساله اینگونه نیست که به راحتی بتواند این را حاصل کند. زیرا بچه ها می داند رفع القلم است و با این، ملکه عدالت به سختی برای او حاصل میشود و بلکه اصلا حاصل نمی شود، بله امکان عقلی حصول دارد

فعلیهما افاده صاحب الجواهر من امکان العداله للصبی علی القول بالملکة، فی غایة االشکال است و لو عقلا ممکن است.

فعلیه ما افاده سیدنا الاستاد به اینکه اگر صد نفر بچه غیر بالغ باشند، نماز جمعه آنهاباطل است چه امام آنها بالغ باشد یا صبی باشد.

هذا تمام الکلام نسبت به سه مورد مطر، مجنون و صبی.