امرسوم: صورت های استعمال لفظ در غیر ماوضع له/الوضع /المقدمة

موضوع: المقدمة/الوضع /امرسوم: صورت های استعمال لفظ در غیر ماوضع له

امرسوم: یکی ازشعبه های استعمال لفظ در غیر ماوضع له

اگر در معنای حقیقی خود استعمال بشود معنای حقیقی است. اما اگر بخواهد در غیر معنای حقیقی باشد به چه ملاکی استعمال صحیح است؟

آخوند می گوید استعمال در غیر معنای دو صورت دارد:

    1. لفظ در معنایی استعمال بشود که آن معنی مناسب با معنای حقیقی باشد .

آیا استعمال در معنای مجازی دائر مدار ذوق وطبع مستعمل است یا به وضع و قرار داد است؟ در مسئله دو قول است:

عده ای گفته اند باید واضع اجازه این استعمال را داده باشد و عده ای دیگر می گویند نیازی به اجازه مستعمل نیست. معیار دیگر این است که واضع باید اجازه بدهد اگر واضع ترخیص واذن داد و مجاز استعمال کرد استعمال درست است. مثال: لفظ اسد وضع شده برای حیوان مفترس و اگر بخواهد برای رجل شجاع وضع شود به ذوق و طبع انسان بر می گردد واگر استعمالش طبعاً درست نباشد استعمال صحیح نیست ونظر دیگر واضع باید ترخیص واذن بدهد و استعمال را مجاز استعمال کند استعمال درست است.

«صحّة استعمال اللفظ فيما يناسب ما وضع له هل هو بالوضع أو بالطبع؟ وجهان ، بل( بل اضرابیه) قولان أظهرهما أنّه بالطبع ، بشهادة الوجدان بحسن الاستعمال فيه( فی ما یناسب) ولو مع منع الواضع عنه ، وباستهجان الاستعمال فيما لا يناسبه ولو مع ترخيصه ، ولا معنى لصحّته إلّا حسنه»[1]

وجدان ما شهادت می دهد به حسن استعمال فی ما یناسب اگر چه واضع منع کند و شهادت به استهجان یعنی زشتی می دهد در مالا یناسب می دهد اگر چه واضع اجازه بدهد پس منع و اجازه واضع در حُسن و قبح دخالتی ندارد. همین که در موارد منع او استعمال هست ودرموارد ترخیص او استعمال نیست، کاشف از این است معیار طبع است. پس منع و اجازه واضع در حسن وقبح استعمال دخالتی ندارد.(حُسن استعمال فی ما یناسب مع المنع و استهجان الاستعمال فی مالایناسب مع الاذن)

    2. لفظ را در لفظ استعمال می کنیم که خود چهار فرض دارد:

    • در نوع لفظ: مثل زیدٌ لفظٌ، کلمه زید را در لفظ استعمال کردم. زیدً جاء استعمال لفظ در معنی است زیدٌ اکل زیدٌ کتب ولی زیدٌ لفظٌ استعمال لفظ در لفظ است.

    • در صنف

    • درمثل

    • درشخص