موضوع: تفسیر موضوعی/غفلت /آیه 7 سوره روم

در جلسه دیروز، چهارمین آیه از آیات رذیله اخلاقی، یعنی "غفلت"، تبیین و به پایان رسید.

در این جلسه، به پنجمین آیه در این باب پرداخته می‌شود که در سوره مبارکه روم، آیه ۷ قرار دارد.

﴿یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ﴾

ترجمه :

آنها فقط ظاهرى از زندگى دنيا را مى‌دانند، و از آخرت (و پايان كار) غافلند!

ضمیر فاعلی "یَعلَمون" به مشرکان مکه بازمی‌گردد. این آیه بیان می‌کند که مشرکان تنها ظاهری از حیات دنیوی را درک می‌کنند، در حالی که از نشئه اصلی، یعنی آخرت، قیامت و معاد، کاملاً غافل و بی‌خبر هستند. زندگی حقیقی، حیات اخروی است و کسی که به دنیا دل خوش کرده، مانند کودکی است که یک دُرّ را با یک شکلات معاوضه کرده است. شئون آخرت با امور دنیوی قابل قیاس نیست.
در این آیه، لغت برجسته، پیچیده و مهمی که نیاز به بحث و بررسی لغوی داشته باشد، وجود ندارد و کلمات آشکار هستند.
در کلمه "ظاهراً" چند احتمال تفسیری وجود دارد که به دلیل ارتباط با مبانی تفسیری و نه علم لغت، در بخش نکات تفسیری به آن پرداخته خواهد شد. این رویکرد تغییری در سیر منظم بحث (تلاوت، ترجمه، شرح لغات و نکات تفسیری) ایجاد نمی‌کند.
نکات تفسیری و شأن نزول:
آیه هفتم در صدر سوره روم قرار گرفته و با آیات ابتدایی آن (از "الف لام میم، غُلِبَتِ الرُّومُ...") در هم تنیده است.
به دلیل این ارتباط ساختاری، لازم است به شأن نزول و فضای کلی سوره روم پرداخته شود تا فهم آیه کامل گردد.
این سوره از سوره‌های مکی است و زمانی نازل شد که پیامبر صلی الله علیه و اله هنوز به مدینه هجرت نکرده بودند و مسلمانان در مکه تحت فشار و آزار و اذیت مشرکین قرار داشتند.
در آن دوران، جنگی طولانی (تقریباً ۲۴ سال، از حدود ۶۰۴ تا ۶۲۸ میلادی) میان امپراتوری ایران (به پادشاهی خسروپرویز) و امپراتوری روم در جریان بود. در سال‌های اولیه جنگ، ایران که حاکمان آن مشرک بودند، به طور پیاپی بر روم که پیرو آیین مسیحیت و اهل کتاب شناخته می‌شد، پیروز می‌شد. مشرکان از پیروزی‌های ایران بر روم بسیار شادمان بودند و این موضوع را دستاویزی برای مباحثه و جدل با مسلمانان قرار داده بودند.
دلایل خوشحالی مشرکان دو وجه دارد :

وجه اول (تَفَؤُّل و هم‌ذات‌پنداری): مشرکان خود را از نظر عقیدتی شبیه به ایرانیانِ غیرموحد می‌دانستند و مسلمانان را به دلیل پیروی از کتاب آسمانی، شبیه به رومیانِ اهل کتاب. آن‌ها پیروزی ایران (مشرک) بر روم (اهل کتاب) را به فال نیک گرفته و نتیجه‌گیری می‌کردند که در نهایت، آن‌ها نیز بر مسلمانان غلبه خواهند کرد

وجه دوم (قرارداد نظامی و اقتصادی): برخی احتمال داده‌اند که دلیل خوشحالی مشرکان، وجود یک عقد و قرارداد نظامی و اقتصادی میان آن‌ها و حکومت خسروپرویز بوده است. همان‌طور که کشورهای هم‌پیمان، آرزوی پیروزی یکدیگر را در جنگ‌ها دارند.
در شرایطی که مشرکان پیروزی ایرانی‌ها را به رخ مسلمانان می‌کشیدند، آیات ابتدایی سوره روم نازل شد :
﴿الم ، غُلِبَتِ الرُّومُ، فِی أَدْنَى الْأَرْضِ﴾ این آیات تأیید می‌کرد که رومی‌ها در سرزمین‌های نزدیک شکست خورده‌اند.
﴿وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ، فِی بِضْعِ سِنِینَ﴾ اما بلافاصله پیش‌بینی کرد که ورق برخواهد گشت و رومیانِ شکست‌خورده، در ظرف چند سال آینده، پیروز خواهند شد و ایرانیان شکست خواهند خورد.
این پیش‌بینی الهی، روحیه مسلمانان را تقویت کرد و اوضاع را به نفع آنان تغییر داد.
این داستان، عبرت‌آموز و مهم است و آثار قابل توجهی به همراه داشت که به دلیل فرارسیدن وقت اذان، ادامه آن به جلسه آینده موکول می‌گردد.
الحمدلله رب العالمین