موضوع: تفسیر موضوعی/غفلت /آیه 28 سوره کهف

در ادامه مباحث تفسیری با موضوع "غفلت"، به تحلیل و بررسی آیه ۲۸ از سوره مبارکه کهف می‌پردازیم. این آیه شریفه، که به رذیله خطرناک غفلت اشاره دارد، هرچند در ظاهر خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله است، اما در حقیقت، حاوی یک دستورالعمل جامع و ابدی برای همه مؤمنان تا روز قیامت می‌باشد و درسی بزرگ و مهم را در بر دارد.

﴿وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيِّ يُريدُونَ وَجْهَهُ وَ لا تَعْدُ عَيْناكَ عَنْهُمْ تُريدُ زينَةَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمْرُهُ فُرُطا﴾

(با كسانى باش كه پروردگار خود را صبح و عصر مى‌خوانند، و تنها رضاى او را مى‌طلبند! و هرگز بخاطر زيورهاى دنيا، چشمان خود را از آنها برمگير! و از كسانى كه قلبشان را از ياد خود غافل ساختيم اطاعت مكن! همانها كه از هواى نفس پيروى كردند، و كارهايشان افراطى است. (28))

شرح لغات:

صبر: در این آیه، به معنای شکیبایی، حوصله و نوعی تمرین و ممارست در همراهی با مؤمنان واقعی است.
یَدْعُونَ رَبَّهُم ، این عبارت به کسانی اشاره دارد که پروردگار خود را می‌خوانند. فعل "یَدْعُونَ" که مضارع است، بر استمرار دلالت دارد. این افراد کسانی هستند که ارتباطشان با پروردگار دائمی است و در همه حال، چه در فراخی و چه در تنگی، چه در سلامت و چه در بیماری، درگاه خداوند را رها نمی‌کنند.

غداة: به معنای صبحگاهان است.

عشی : به معنای شامگاهان می‌باشد. نماز عشاء نیز از همین ریشه گرفته شده و به نمازی اطلاق می‌شود که در شامگاه خوانده می‌شود.
عبارت "صبح و شام" کنایه از دوام و کثرت است؛ یعنی این افراد همواره به یاد پروردگارشان هستند. همانند کسی که می‌گوید "شب و روز به یادت هستم"، که مقصود، یاد کردن بسیار است.
یُرِیدُونَ وَجْهَهُ : این عبارت، به اوج اخلاص این مؤمنان اشاره دارد. آن‌ها در عبادت و دعای خود، تنها و تنها در جستجوی "وجه الله" و رضایت الهی هستند و حتی بهشت را به خاطر خود بهشت نمی‌خواهند. این مقام، یادآور سیره و کلام امیرالمؤمنین علی (ع) است که در سخت‌ترین شرایط زندگی، لحظه‌ای از یاد خدا غافل نشد و تمام عمر خود را وقف جلب رضایت الهی نمود. این در حالی است که بسیاری از ما از خداوند پاداش عباداتمان را، چه در دنیا و چه در آخرت، طلب می‌کنیم.
وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا
این بخش از آیه یک هشدار جدی به پیامبر (ص) و به تبع آن، به همه علما و مبلغان دینی است. خداوند دستور می‌دهد که هرگز نباید از مؤمنان حقیقی (که شاید از نظر مادی فقیر و ساده‌پوش باشند) چشم برداشت و به ثروتمندان و صاحبان قدرت دنیوی توجه کرد.
نکته مهم: این آیه به معنای طرد کردن ثروتمندان نیست. یک مبلغ باید برای هدایت همه اقشار جامعه، از جمله ثروتمندان، برنامه داشته باشد. اما خطر آنجاست که به طمع "زینت حیات دنیا" و منافع مادی، بین فقیر و غنی تبعیض قائل شود و به ثروتمند بیش از فقیر احترام بگذارد. باید مراقب بود که به‌جای جذب آن‌ها به دین، خود جذب دنیای آن‌ها نشویم. در میان ثروتمندان نیز افراد مؤمن، مخلص و خیّر بسیاری وجود دارند که به اسلام خدمت می‌کنند و نباید نادیده گرفته شوند.
﴿و لَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا﴾
وَلَا تُطِعْ : از کسانی که قلبشان را به واسطه غفلت از یاد خدا مهر زده‌ایم، اطاعت و پیروی نکن.
وَاتَّبَعَ هَوَاهُ : این افراد کسانی هستند که "هوای نفس" ملاک و معیار زندگی‌شان شده است. تصمیماتشان، از تغییر دکوراسیون منزل تا انتخاب خودرو، بر اساس هواپرستی است.
وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا : ویژگی بارز این افراد، "افراط" و "بریز و بپاش" در امور زندگی است. این اسراف‌کاری حتی در مراسم ختم و عزاداری آن‌ها نیز مشهود است.