موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /مباحث معاملات

نکاتی در ابتدای سال تحصیلی :

پیش از شروع بحث تذکری لازم است بیان شود که هر ساله در ابتدای سال تحصیلی بیان می شود.

اگر این تذکر به قلب و جان ما بنشیند، بارمان را بسته ایم و در یک کلام این نکته، منشأ همه حوادث است. چه حوادث خیر باشد و چه حادث شر باشد؛ این مساله مهم، مساله نیت است. با چه نیتی در درس شرکت میکنیم؟ گاهی اوقات انسان بی هوا و بدون مقدمه وارد کاری می شود که چنین انسانی مثل کاغذی است که در طوفان رها شده است و به هر سویی می رود و در روزگار ما طوفان های شدید وجود دارد که در مقام تنظیر هر یک از غرائض منفی یک طوفان است.

اگر انسان بدون نیت باشد یعنی بدون سرپناه است. اگر نیت داریم باید دقت کنیم که نیتمان چیست.

به فرموده امام سجاد علیه السلام «وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ‌ النِّيَّات»[1] ‌ (منتهی فرما نیت مرا به بهترین و نیکوترین نیت ها) از خدا بهترین نیات را بخواهیم. هرکس بتواند به احسن النیات برسد قطعا کوه ها برایش راه باز می کنند و مسیرش سهل و آسان می شود.

اما الفقه :

احکام الصبیان :

در سال گذشته پس از بیان حقوق زوجین وارد مباحث حقوق اولاد شدیم که با تعبیر «احکام الصبیان» یاد می شود. در این مباحث یک بخش احکام عبادی صبیان بود. یک بخش احکام معاملات صبیان است.

مقصود از معاملات در بحث :

سابقا بیان شد که «معاملات» بدون قرینه و به نحو مطلق یعنی بیع و شراء و ... اما هرگاه در مقابل «عبادات» باشد به هرکاری گفته می شود در آن نیت وجود ندارد ولی عبادات مشروط به نیت و قصد قربت هستند.

در احکام عبادی چند مساله مطرح شد. سن بلوغ صبیان (چه دختر و چه پسر) ، کفر و اسلام صبیان ، خمس اموال صبیان ، زکات صبیان ، جواب سلام دادن به صبیان ، غسل صبی میت ، نماز میت بر صبیان ، ستر و نظر در صبیان

تتمیم مباحث سابق :

اکنون در تتمیم مباحث در رابطه با حقوق صبیان نکاتی را بیان می کنیم.

حضرت زین العابدین علیه السلام در رساله حقوق در مقام بیان ارتباط با فرزندان حقوقی شمرده اند.

اهمیت حق و حقوق :

در روایتی بسیار زیبا از امیرالمومنین علیه السلام نقل شده است که می فرماید :

جَعَلَ‌ اللَّهُ‌ سُبْحَانَهُ‌ حُقُوقَ‌ عِبَادِهِ‌ مُقَدِّمَةً لِحُقُوقِهِ فَمَنْ قَامَ بِحُقُوقِ عَبَّادِ اللَّهِ كَانَ ذَلِكَ مُؤَدِّياً إِلَى الْقِيَامِ بِحُقُوقِ اللَّهِ.[2]

(خداوند سبحان حقوق بندگان را مقدمه حقوق خویش قرار داده است. هرکس حقوق بندگان خدا را ادا کند ، این ادای حق موجب ادا حق خداوند خواهد بود.)

در این بیان نورانی حقوق بندگان مقدم بر حقوق الهی قرار داده است. یعنی برای رسیدن به معرفت و توحید اول باید حقوق والدین و اولاد و همسایه ها را محترم شمرد. بعضی خیال می کنند برای رسیدن به سلوک معنوی باید به خانواده بی توجهی کرد. در حالی که زمانی نماز «قربان کلِّ تَقی» می شود و «معراج» می شود که حقوق دیگری بر عهده انسان نباشد.

کدام عارف و ولیّ ای از اولیای خدا با اجحاف در حق خانواده و دیگران به سلوک رسیده است.

حقوق الاولاد :

حقوق اولاد که بر عهده والد می باشد به دو قسم تقسیم می شود.

قسم اول : واجب

قسم دوم : مستحب

تفاوت بین این دو عبارتست از اینکه در حقوق واجب ، الزام به انجام است و تکلیف الزامی است و والد در صورت ترک حقوق واجب اولادش مستحق عقاب است برخلاف قسم دوم که در حقوق مستحبی الزامی وجود ندارد بلکه ترخیص در ترک وجود دارد و اگر آن ها را ترک کرد معاقب نخواهد بود هرچند برکات و مصالحی از دست انسان می رود؛ در حالی که در صورت انجام و رعایت حقوق در هر دو قسم، مستحق ثواب و پاداش خواهد بود.

آن چه که در اینجا برای ما مهم است، تبیین حقوق واجبه اولاد است که آن ها چه چیز هایی هستند و مستند و مدرکشان چه می باشد. فلذا با تبیین حقوق واجبه خود به خود آنچه که باقی می ماند جزء حقوق مستحبی اولاد خواهد بود.

حقوق واجبه اولاد :

حقوق واجبه اولاد بر والد عبارتست از هدایت فرزند نسبت به شناخت خدای متعال و جنبه های توحیدی و هکذا شناخت مساله نبوت و مساله امامت و مساله معاد (البته همه اینها باید از راه مخصوص به خودش باشد) در واقع انسان لازم نیست مطالب سنگین و اصطلاحات سنگین را برای کودک آموزش دهد بلکه با زبان کودکانه معارف و مطالب را منتقل کند بلکه با عمل این انتقال انجام شود.

ابن ابى يعفور عن ابي عبد اللّه عليه السلام قال‌: كونوا دعاة للناس بغير السنتكم ليروا منكم الاجتهاد و الصدق و الورع.[3]

(دعوت کننده مردم باشید بدون زبان هایتان تا بببینند از شما تلاش و راستی و ورع را)

انسان تا خودش عامل به خوبی ها نباشد نمی تواند دیگران را به نیکی و معرفت دعوت کند.