موضوع: معاد در قرآن/سوره آل عمران /آیه 180

پیرامون آیه 180 از سوره مبارکه آل عمران دوازده مطلب را بیان نمودیم تا عمل کرده باشیم به دستور قران کریم که می فرماید ﴿افلا یتدبرون فی القران﴾ گرچه تمام مباحث فقهی و اصولی مقدمه تدبر در قرآن است

مطلب سیزدهم: کلمه ایتا به عنوان فضل و عمل شاخص است؛ چنانچه بگوئیم در آیه واژه های شاخص در جهت راهنمایی زندگی انسان به قیامت کدامند و چه موضوعی در آیه مورد توجه قرار گرفته، موضوع مهم انذار (سیطوقون) است و سه عنوان مهم عبارتست از "یبخلون بما اتاهم" و "من فضله" و "والله بما تعملون خبیر"

فاعل اتاهم خداست و مفعولش انفس و آفاقی است که در بشر وجود دارد خدا به انسان جان و مال داده "من فضله" یعنی هر چه را اعطا کرده انسان مستحق آن نبوده جان داده که فیاضیت اوست و مال که استحقاق آن را نداشته؛ انسان مخلوقی است که هیچ طلبی از خالقش ندارد لذا می فرماید فضل؛

سومین شاخص بماتعملون تنها چیزی که خدا از بشر خواسته بعد از ایتا و فضل این است که کار انجام دهد ﴿الذین آمنوا و عملوا الصالحات طوبی لهم و حسن مآب﴾ [[1] ] اوضاع و احوال هستی آن گونه است که با کار نیک به بهشت می رسید و با فعل بد داخل در دوزخ می گردید و این میان انتخاب با شماست اگر در مسیر کار درست قرار بگیرید از هر موجودی بهتر زندگی می کنید ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

همه را مسخر تو گرداندم تا زندگی کنی و لذت ببری و غافل نباشی که خود غافل نبودن یعنی لذت بردن انسانی که ذاکر است به معنای حقیقی، لذت می برد توجه به این سه عنوان در کنار هم غفلت بخیلان را در درگاه خالق متعال واضح تر و گستاخانه تر و زشت تر معرفی می کند انسانی که امر شده به پرداخت زکات اما ممانعت می ورزد اگر این سه عنوان را دقیق شویم اوج گستاخی و بی معرفتی و غفلت بروز می کند لذا سیطوقون واضح می شود به تعبیر امام سجاد علیه السلام اگر قرار باشد خداوند کسی را مؤاخذه نماید با اولین گناه تمام مؤاخذات حق اوست پس این همه تمرد و تکبر برای چه ؟

با فرض آنکه خداوند تمام امکانات را به انسان داده در حالی که مستحق آن نبوده و باز عملی از او می خواهد که به نفع خود اوست و انسان تمرد می کند طبق معادلات عقلی هر کس ملاحظه کند در می یابد که مستحق اشد عذاب است رها کردن خصلت تمرد کار سختی است که بهشت را به بها دهند نه به بهانه .

مطلب چهارهم: التفات ﴿والله بما تعملون خبیر﴾ التفات من الغیبة الی الخطاب است این آیه از ابتدا تا اینجا غائب بود یبخلون، سیطوقون اما در اینجا می فرماید والله بما تعلمون التفات از غیبت به خطاب که این مساله نشانگر چند مطلب است: اولا حکایت از شدت نظارت خداوند است و ما تعملون یعنی الساعه اعمالی که انجام داده اید حاضر است و تمام اعمال گذشته به شکل حاضر دیده می شود و ثانیا انذار پروردگار نزدیک شماست تعلمون یعنی الان خلاف کردید و همین الان تطوقون عن الصادق علیه السلام قال رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم: تَصدَّقوا و لو بصاعٍ من تمرٍ و لو ببعض صاعٍ ولو بقبضةٍ و لو ببعض قبضةٍ و ولو بتمرةٍ و ولو بشقِّ تمرةٍ فمن لم یجد فبکلمة لیّنةٍ اگر چیزی ندارید کلامی زیبا به دیگری بگوئید فان احدکم لاقٍ الله فقائل له الم افعل بک؟ الم اجعلک سمیعا بصیرا الم اجعل لک مالاً و ولدا فیقول بلی فیقول الله عز و جل فانظر ما قدمت لنفسک قال فینظر قدّامه و خلفه بان یمینه و عن شماله فلا یجد شیئا یقی به وجهه من النار [[2] ] این روایت در کنار آیه شریفه یکی از مبینات است

حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام عن آبائه عن امیر المومنین سمع رجلا یقول: ان الشحیح اعذر من الظالم انسان شحیح مقامش پایین تر از ظالم است فقال کذبت ان الظالم قد یتوب و یستغفرالله و یرد الظلامه علی اهلها و الشَّحیح اذا شحَّ منع الزکاةَ و الصدقةَ و صلةَ الرحمِ و إقراء الضیفِ و النَّفقةَ فی سبیل اللهِ و ابواب البرِّ و حرام علی الجنةِ ان یدخُلها شحیحٌ [[3] ]

شحیح نقطه اوج بخل است روی همین جهت سیطوقون آشکار می شود، گاهی که قرار است بحث عذاب سمعی بصری شود این قبیل تعبیرات بکار برده می شود سیطوقون اول سنگین است اما وقتی این همه مطالب را کنار هم می چینیم متوجه می شویم طبیعی و درست است می شود از این آیه فهمید که در زندگی اجتماعی زکات و انفاقات چقدر مهم است به گونه ای که زندگی خود را در زندگی دیگران ببینی و ترک آن سرازیری تندی است اگر شخصی بخیل شد یعنی منشا ظلم را در یک بستر و وادی پر دامنه در خود ایجاد کرده که گویا قابل کنترل نیست ظلم در آیه منظور از خوردن مال دیگری است که می تواند برگرداند (ظلم فعلی) اما وقتی شحیح شد می افتد در بسترهای مختلف که یکی از آنها ظلم است، شح بستر سازی ظلم است بویژه در مسائل اجتماعی که سخت ترین مرحله عمل کردن به دین، مسائل اجتماعی آن است.