موضوع: اجتماع امر ونهی فی شیئٍ واحد/حکم خروج از مکان غصبی /اقوال مختلف درباره ی حکم خروج از مکان غصبی

بحث ما درباره ی حکم فقهی خروج از مکان غصبی بود که گفتیم اقوال متعددی در اینباره وجود داشت:

که رسیدیم به قول شیخ اعظم انصاری(ره) :خروج از مکان غصبی علاوه بر اینکه حرام نیست، ومنهیٌّ عنه نیست بلکه مامورٌ به است و واجب است، از باب اینکه مقدمه تخلص از غصب است که واجب است سپس مقدمه اش هم واجب است.

از باب اینکه مقدمه واجب ، واجب است.

ویا بر مبنای ایتکه خروج یکی از مصادیق تخلص از حرام است باز مامورٌ به می شود و واجب .

*فرق بین اینکه خروج مقدمه تخلص از حرام باشد با آنجائی که خروج مصداق تخلص از حرام باشد چیست؟

این است که در صورت بودن مقدمه تخلص از حرام ، حکم خروج می شود وجوب غیری و وجوب غیری می شود مقدمی ، ولی اگر خروج مصداق تخلص از حرام باشد در اینصورت وجوب خروج می شود وجوب نفسی، وخود تخلُّص از حرام وجوب نفسی است وتمام مصادیق آن هم می شود وجوب نفسی.

شیخ انصاری(ره) می فرماید:خروج وجوب دارد ومامورٌ به واز باب اینکه مقدمه تخلُّص از حرام است وجوبش می شود وجوب غیری وازباب اینکه از باب مصادیق تخلص از حرام است وجوبش می شود نفسی.

بعضی از بزرگان مثل صاحب کفایة(ره) به شیخ انصاری جواب داده اند، ایشان ابتداء شیخ انصاری را ملاحظه کرده ، دلیل اول را ذکر کردیم با مناقشاتش.

دلیل دوم: در مطارح الانظار برای مامورٌ به بودن خروج که حساب داخل شدن در مکان غصبی با بقاء در مکان غصبی با خروج از مکان غصبی با هم فرق می کند:

داخل شدن در مکان غصبی وبقاء در مکان غصبی حرام است ولی خروج که حرام نیست چون داخل شدن مقدور مکلف است بدون واسطه ومکلف بسوء الاختیار داخل در مکان غصبی می شود، پس لاتغصب شاملش می شود، بقاء مهم مقدور مکلف است وترک بقاء هم مقدور مکلف است ولی با واسطه به اینصورت که مکلف مقدور بود تا داخل در مکان غصبی نشود تا خود به خود بقاء در مکان غصبی محقق نشود.

ولی بسوء الاختیار داخل شد خود به خود گرفتار در بقاء شد.

*بر کلام شیخ انصاری (ره) نقد های متعددی وجود دارد:

یکی از این نقدها، نقدهای صاحب کفایة مرحوم آخوند خراسانی(ره) است :

سراسر کفایة در جلد اولش طرف حسابش شیخ انصاری(ره) است در مطارح الانظار ودر جلد دوم کفایة طرف حسابش سخن شیخ انصاریه درکتاب رسائل.

در اینجا صاحب کفایة دو تا جواب به شیخ انصاری(ره) می دهند:

یه جواب نقضی ویه جواب حلِّی

و اما جواب حلِّی این است که:

همانگونه که داخل شدن در مکان غصبی وبقاء در مکان غصبی اختیاری است ، خروج هم اختیاری است ، اگر داخل شدن در مکان غصبی وبقاء در آن حرام است، خروج هم باید حرام باشد،پس تمام تصرفات در مکان غصبی اعم از دخول وبقاء وخروج هم حرام است وهر سه تا هم مقدور مکلف است ، پس حرمت سر جای خود است، لکن خروج حرمتش بالفعل نمی شود بدلیل اضطراری که مکلف پیدا کرده است، حرمت سابق را دارد.

"اما جواب نقضی:"

جناب شیخ انصاری شما الآن فرمودید که بقاء مقدور مکلف است ولی با واسطه، پس فرق بین بقاء وخروج چی هست؟ اگر ترک بقاء در مکان غصبی مقدور مکلف است،شیخ انصاری فرمود ترک بقاء مقدور مکلف است منتهی با واسطه، پس ترک داخل شدن مقدور بی واسطه است.

نظر استاد: به نظر استاد اشکال صاحب کفایة(ره) به شیخ انصاری(ره) صحیح نیست و به نظر استاد جواب نقضی مرحوم کفایة بر شیخ انصاری کاملاً صحیح است.

نکته مهم: پاسخ های نقضی وحلِّی مرحوم آخوند(ره) در کتاب کفایةبه شیخ اعظم انصاری(ره) در قالب "ان قُلتَ"-:قُلتُ" می باشد.