نقد شهید خمینی بر مقدمه سوم:

مرحوم شهید خمینی بر مقدمه سوم حضرت امام هم اشکال می کنند. مقدمه سوم آن بود که: «تزاحم از ذات امرها ناشی نمی شود بلکه ناشی از نبودن قدرت خارجی است، پس تزاحم در ادله احکام و اوامر لحاظ نشده است و لذا نمی توان گفت شارع گفته اگر اهم را به جای نیآوردی مهم را به جای آور (ترک)»

شهید خمینی می نویسد:

«يتوجه إليه: أولا: أن هذه المقدمة أي دخالة لها في مرامه و مسلكه؟! بل الظاهر منه أنه أفادها لإبطال مذهب خصمه، فلا ينبغي أن تذكر هنا.

و ثانيا: أن بطلان مذهب الخصم لا يمكن بذلك، لأنه لا يقول: بأن نفس الأدلة المتزاحمة متكفلة لحال العلاج، بل هم قائلون: بأن مقتضى إطلاق كل واحد من الدليلين مع المحذور العقلي، هو الفرار عن التقييد بالمقدار الممكن، فيكشف أن الشرع يرضى بالتقييد المزبور، قضاء لحق المحافظة على مرامه بالمقدار الميسور عقلا، فافهم و تأمل جدا.

و هذا نظير سائر الموارد التي يستكشف فيها تقييد الدليل لبا.

نعم، يتوجه إليهم الإشكالات الكثيرة الآتي بيانها، و لكن ليس هنا مقام توجيه الإشكال إليهم، فلا تخلط.»[1]

توضیح:

    1. اولا: این مقدمه در مرام امام دخالت ندارد و صرفاً برای ابطال سخن مخالفین است [قائلین به ترتب]

    2. ثانیاً: این مقدمه نمی تواند مذهب ترتب را باطل کند، چراکه:

    3. قائلین به ترتب نمی گویند که دلیل مهم، متعرض حال تزاحم (اگر اهم را انجام ندادی، مهم را انجام بده) شده است بلکه می گویند چون نمی توانیم هر دو دلیل (اهم و مهم) را مطلق به حساب آوریم (محذور عقلی)، لذا عقل کشف می کند که شارع به کم ترین میزان از تقیید راضی است و آن هم عبارت است از تقیید مهم.

    4. البته اشکالات دیگری به مبنای ترتب وارد است که در جای خود خواهیم آورد.