محذور سوم: خُلف

مرحوم اصفهانی با اشاره به این محذور می نویسد که ممکن است گفته شود مقدمه موصله، سر از خلف در می آورد چراکه:

«أما محذور الخلف‌ فهو المحذور الذي تعرّض له كل من تصدّى لدفع هذه المقالة، و ملخصه:

أن إيجاب المتقيّد بقيد يقتضي إيجاب ذات المقيّد مقدّمة لايجاد المتقيّد بما هو متقيّد، و إيجاب ذات المتقيّد إيجاب ذات المقدمة، فإيجاب المقدمة الموصلة يقتضي إيجاب ذات المقدّمة، و هو خلف.»[1]

توضیح:

    1. اگر شارع بخواهد یک امر مقیّد به قید را (وضو مقید به ایصال) واجب کند، باید ذات مقیّد (ذات وضو) را به عنوان مقدّمه تحقق (وضوی مقیّد به ایصال) واجب کند.

    2. و از طرفی ایجاب ذات مقیّد (ذات وضو)، ایجاب ذات مقدّمه (وضو) می باشد

    3. پس ایجاب مقدّمه موصله (وضو مقیّد به ایصال) لازمه اش، ایجاب ذات مقدّمه (وضو) می باشد. و این خُلف است چراکه مرحوم صاحب فصول ذات مقدّمه را واجب نمی دانست.

ما می گوئیم:

    1. منتقی الاصول این محذور را با نکته ای اضافه تقریر کرده است:

«فلأنه‌ إذا كانت‌ ذات‌ المقدمة مقدمة للمقدمة و للواجب الغيري، ترشح عليها الوجوب قهرا. و حينئذ نقول: ان الوجوب الآخر اما ان يتعلق بذات المقدمة من دون اعتبار الإيصال، فهو خلف المدعى من اعتبار قيد الإيصال في الواجب الغيري و كرّ على ما فرّ منه، و اما ان يتعلق بالمقدمة الموصلة، فهو يستلزم ان تكون ذات المقدمة مقدمة للمقدمة الموصلة إلى المقدمة الموصلة، فيترشح عليها الوجوب الغيري، و حينئذ اما ان يتعلق بها بذاتها فقط و هو خلف. أو بقيد الإيصال فيلزم ان تكون ذاتها مقدمة و هكذا يستمر هذا الكلام في الذات إلى غير نهاية.» [2]

    2. جواب منتقی الاصول به محذور خلف:

«فلان ذات المقدمة و ان كانت مقدمة للمقدمة بقيد الإيصال، باعتبار أنها جزؤها، و لكنها مقدمة داخلية، و قد تقدم أنها غير قابلة لتعلق الوجوب الغيري بها حتى بنحو التأكد.» [3]

توضیح:

    1. ذات مقدّمه جزء مقدّمه + ایصال است و جزء دارای وجوب غیری نیست بلکه دارای وجوب ضمنی است

    2. این که دارای وجوب ضمنی است، خُلف نیست چراکه در صورتی است که ذات مقدّمه دارای وجوب غیری شود در حالیکه طبق این نظر ذات مقدّمه دارای وجوب ضمنی است.

    3. [ما می گوئیم: ان قلت: این وجوب، وجوب ضمنی غیری است، پس ذات مقدّمه دارای وجوب غیری است.

قلت: خُلف در صورتی است که ذات مقدّمه به تنهایی دارای وجوب غیری شود و نه در ضمن کل.]

اشکال مرحوم حائری بر مقدمه موصله (بنابر تقریر مرحوم صاحب فصول)

مرحوم حائری در کنار اشکال های مطرح شده، اشکال دیگری را بر مبنای مقدّمه موصله وارد می کنند، حضرت امام اشکال را چنین تقریر می کنند:

«و منها لزوم‌ كون‌ ذي المقدّمة مقدّمة لمقدّمته، فيتعلّق به الوجوب الغيريّ، بل وجوبات غيريّة بعدد المقدّمات، بل يلزم أن يجب ذو المقدّمة الموصل إلى نفسه و لو بوسط، و هو أفحش‌.»[4]

توضیح:

    1. اشکال: اگر ذی المقدمه، مقدمه ای شود برای پیدایش مقدمه موصله [طبق مبنایی که می گفتیم مقدمه عبارت است از «ذات مقدمه + ایصال به ذی المقدمه» و لذا ذی المقدمه داخل در مقدمه می شود]:

    2. در این صورت چون مقدمه های متعدد هستند وهمه هم موصله هستند پس ذی المقدمه به تعداد مقدمات، دارای وجوب غیری می شود.