سؤال سوم : آیا اعتبارات عقلایی، «عمومی» است؟ سؤال سوم : آیا اعتبارات عقلایی، «عمومی» است؟آیا اعتبارات عقلایی، عمومی است؛ به این معنی که وابسته به یک نفر نیست.

جواب : حضرت امام معتقدند که امر اعتباری، امری عمومی است که همه کسانی که با آن اعتبار، سر و کار دارند آن را بپذیرند.[1] (توجه شود که در جایی که می خواهیم اصل یک اعتبار را جعل کنیم، مثلاً «شرطیت طهارت» برای صلاة، باید کسی سمت قانون گذاری دارد، این اعتبار را جعل کند. ولی در اعتبارات جزئیه، طبعاً اگر معتبر مطابق با «قانون پذیرفته شده» مشی کند، اعتباراتش توسط جامعه پذیرفته می شود.

نکته : لازم نیست جامعه عقلاء، همه از این اعتبار، مطلع شوند، بلکه اگر به گونه ای باشد که اگر مطلع شوند قبول کنند، کافی است.)

امام می نویسند:

«و بالجملة: ليست للملكيّة و الزوجيّة و نحوهما حقيقة مع الغضّ عن اعتبار العقلاء. لا أقول: إنّ اللازم فعليّة اعتبار العقلاء، بل أقول: إنّه لو عرضت عليهم الأسباب المملّكة ليعتبرون الآثار و النتائج. و إن شئت قلت: تكفي الفعليّة الارتكازيّة»[2]

توضیح :

    1. بدون اعتبار عقلاء، ملکیت و زوجیت ..، هیچ حقیقتی ندارند.

    2. مراد آن نیست که عقلاء باید از تک تک عقود، مطلع شوند و آن را بپذیرند. بلکه مراد آن است که اگر آن عقد را به عقلاء عرضه نمایند آنها بپذیرند.

    3. پس می توانید بگویید در اعتبار عقلایی، کافی است عقلاء به صورت «بالفعل ارتکازی» از آن مطلع باشند و آن را بپذیرند.

ما می گوییم : در اعتبارات «عقلایی حقیقی» لازم است عقلاء اصل اعتبار را پذیرفته باشند و باید عقلاء از این امر ـ اصل اعتبار ـ بالتفصیل و بالفعل، مطلع باشند و آن را پذیرفته باشند. یعنی اصل بیع باید توسط جامعه عقلاء پذیرفته شده باشد. [مثال: اصل عقدی تحت عنوان عقد نامزدی در جامعه غرب پذیرفته شده است ولی توسط جامعه اسلامی پذیرفته نشده است]

اما اینکه لازم است عقلاء از مصادیق این اصل [بیع زید] مطلع باشند، صحیح نیست. بلکه عقلایی بودن این اعتبار جزئی، به این است که مطابق با اصل پذیرفته شده عقلایی باشد.

پس : ازدیدگاه امام، اعتبار عقلایی حقیقی، آن است که اصل آن عمومیت داشته باشد و جزئیات آن نیز، شأنیت عمومیت داشته باشد، به خلاف اعتبارات عقلایی انشائی و اعتبارات شخصی، که لازم نیست عمومیت داشته باشد.