ما می‌گوییم:

برخی از بزرگان هم در ردّ سخن مرحوم نائینی تصریح دارند که برخی از ادله ای که برای مفهوم وصف اقامه شده است، در مورد وصف غیرمعتمد هم قابل جریان است و در این باره به دلیل مرحوم اصفهانی اشاره کرده‌اند (که خواهیم آورد)

به عبارت دیگر ایشان می‌گویند چون استدلال مرحوم نائینی با توجه به وجود موضوع بوده است لذا بحث را تنها در مورد وصف معتمد جاری دانسته است.[1]

مقدمه 4:

    1. حضرت امام تصریح دارند که بحث از مفهوم وصف در دو حیطه قابل جریان است:

    1. جاییکه وصف از موصوف اخص مطلق باشد: «انسان مسلمان را اکرام کن»

    2. جاییکه وصف و موصوف عامین من وجه باشند: «در گوسفندان معلوفه زکات است»

    2. ایشان اشاره می‌کنند که اگر مفهوم وصف را بپذیریم در دو حیطه، بحث چنین قابل جریان است

    1. انسان غیر مسلمان لازم الاکرام نیست.

    2. در گوسفندان غیرمعلوفه زکات نیست.

    3. اما در حیطه دوم، نباید تصور کرد که مفهوم شرط چنین نتیجه ای می دهد: «در شتران غیرمعلوفه زکات نیست» چرا که در مفهوم گیری، موضوع باید حتماً ثابت باشد، و لذا موضوع که «موصوف» است (در مثال، گوسفندان) باید در قضیه مفهوم هم ثابت فرض شود

«لا ينبغي الإشكال في أنّ محطّ البحث فيما إذا كان الوصف أخصّ مطلقا من الموصوف، أو أعمّ من وجه في مورد الافتراق من جانب الموصوف، مثل «الغنم السائمة» في مقابل «الغير السائمة»، ضرورة أنّ حفظ الموضوع في المنطوق و المفهوم ممّا لا بدّ منه، و إنّما الاختلاف بينهما في تحقّق الوصف في أحدهما دون الآخر بعد حفظه، فلا معنى لنفي الحكم عن موضوع أجنبيّ، و عدّه مفهوما للكلام. فقول بعض الشافعيّة: إنّ قوله: (في الغنم السائمة زكاة)، يدلّ على عدم الزكاة في الإبل المعلوفة- فاسد.»[2]

ما می گوییم:

    1. فرمایش حضرت امام بر اساس مبانی مختلفی که درباره مفهوم وجود دارد، قابل پذیرش یا نقد است:

    2. اگر کسی بگوید که ظهور جمله دارای وصف (چه ظهور ناشی از وضع باشد و چه ناشی از انصراف و چه ناشی از مقدمات حکمت)، در علیت انحصاری وصف برای حکم است، در این صورت به دو قول ممکن است قائل شود:

    1. ظهور جمله دارای وصف آن است که: «وصف علت انحصاری حکم است در هر موضوعی» (سخن امام قابل نقد است)

مثال: «اکرم زیداً العالم» علم علت انحصاری اکرام است و لذا زید «غیرعالم» اکرام نمی‌شود و «غیر زید» عالم اکرام می شود.

    2. ظهور جمله دارای وصف در آن است که: «وصف علت انحصاری حکم است در موضوع قضیه‌ی منطوق» (سخن امام تمام است)

و لذا زید غیر عالم اکرام نمی شود ولی اصلاً درباره «غیر زید» سخنی در میان نیست.

    3. ولی اگر کسی مفهوم وصف را از «مصونیت از لغویت» استفاده کند. در این صورت ظاهر سخن امام تمام است.

    4. ولی اگر مثل ما مفهوم را ناشی از «وضع ثانویه تعیّنیه» بداند، در این صورت هم همان دو فرض که در «علیت انحصاری» مطرح کردیم، قابل تصویر است.