خاتمه:

صحت یا فساد عبادت در «جایی که عبادت با حرامی منطبق شده است که به صورت اختیاری مورد اضطرار واقع شده است»

مرحوم آخوند درباره این مسئله می نویسد:

«ثم لا يخفى إنّه لا إشكال في صحة الصلاة مطلقاً في الدار المغصوبة على القول بالاجتماع ، وأما على القول بالامتناع ، فكذلك ، مع الاضطرار إلى الغصب ، لا بسوء الاختيار أو معه ولكنها وقعت في حال الخروج ، على القول بكونه مأموراً به بدون إجراء حكم المعصية عليه ، أو مع غلبة ملاك الأمر على النهي مع ضيق الوقت ، امّا مع السعة فالصحة وعدمها مبنيان على عدم اقتضاء الأمر بالشيء للنهي عن الضد واقتضائه ، فإن الصلاة في الدار المغصوبة ، وأنّ كانت مصلحتها غالبة على ما فيها من المفسدة ، إلّا إنّه لا شبهة في أن الصلاة في غيرها تضادّها، بناءً على إنّه لا يبقي مجال مع إحداهما للاخرى ، مع كونها أهمّ منها ، لخلوها من المنقصة الناشئة من قبل اتحادها مع الغصب ، لكنه عرفت عدم الاقتضاء بما لا مزيد عليه ، فالصلاة في الغصب اختياراً في سعة الوقت صحيحة ، وأنّ لم تكن مأموراً بها.»[1]

ما می‌گوییم:

    1. ماحصل فرمایش مرحوم آخوند چنین است: (البته در عبارت مرحوم آخوند، فرض «غیر حال خروج» مطرح نیست و ما آن را اضافه کردیم)

بنا بر نظر اجتماعی ها: صحیح استبنا بر نظر اجتماعی ها: صحیح استاگر به غیر سوء اختیار، نسبت به خروج مضطر شده ایم:صحیح است (چراکه اضطرار رافع حرمت است و ملاک امر (یا: امر) باقی است)اگر به غیر سوء اختیار، نسبت به خروج مضطر شده ایم:صحیح است (چراکه اضطرار رافع حرمت است و ملاک امر (یا: امر) باقی است)صلاة در دار مغصوبهصلاة در دار مغصوبه

بنابر نظر امتناعی هابنابر نظر امتناعی ها

اگر به سوء اختیار، نسبت به خروج مضطر شده ایم:اگر به سوء اختیار، نسبت به خروج مضطر شده ایم:

در غیر حال خروجدر غیر حال خروجدر حال خروجدر حال خروج

ملاک نهی مقدم است: باطل است (چرا که امر ندارد و نهی دارد)ملاک نهی مقدم است: باطل است (چرا که امر ندارد و نهی دارد)ملاک امر مقدم استملاک امر مقدم استطبق مبنای شیخ: صحیح استطبق مبنای شیخ: صحیح استطبق مبنای آخوند: (مثل فرض در غیر حال خروج)طبق مبنای آخوند: (مثل فرض در غیر حال خروج)

درضیق وقت: صحیح است (چرا که امر دارد)درضیق وقت: صحیح است (چرا که امر دارد)در سعه وقتدر سعه وقت

اگر امر به شیء مقتضی نهی از ضد نیست: صحیح است (اگر چه امر ندارد)اگر امر به شیء مقتضی نهی از ضد نیست: صحیح است (اگر چه امر ندارد)

اگر امر به شیء مقتضی نهی از ضد است: باطل استاگر امر به شیء مقتضی نهی از ضد است: باطل است

    2. امام درباره این بحث می فرمایند:

« و أمّا الوضعيّ- أي صحّة الصلاة حال الخروج- فقد تقدّم‌ شطر من الكلام فيه في الصلاة في الدار المغصوبة، و شطر منه مربوط بالفقه، و هو حال الصلاة في ضيق الوقت و كيفيّتها.»[2]

    3. پس می توان گفت که هر مسئله فقهی احکام خاص به خود را دارد که ممکن است با مسئله دیگر فرق داشته باشد. البته بحث از نظر مباحث اصولی همان است که گفته شده است.