88/08/09
بسم الله الرحمن الرحیم
الواجب النفسی والغیری/الفصل الرابع:فی مقدمة الواجب /المقصد الاول: فی الامر
موضوع: المقصد الاول: فی الامر/الفصل الرابع:فی مقدمة الواجب /الواجب النفسی والغیری
یادآوری چهار نکته:
۱. در درس قبل اقسام اطلاق بیان شد و در جواب مرحوم شیخ در مثل مثال: «اکرم زیداً ان جائک»
- اطلاق هیئت (اکرم) شمولی احوالی است.
- اطلاق ماده (اکرام) هم:
- بدلی احوالی است و اکرام خالات مختلف دارد مثل اکرام در حال مجیی و یا در حال درس خواندن
- بدلی افرادی است مثل اینکه اکرام در ضمن اطعام باشد و یا در فرد خاصی مثل مكاتبه و سلام و غیره صورت گیرد.
در جواب شیخ اعظم گفتیم قید «مجیبی» به هیئت رجوع میکند و اطلاق شمولی احوالی آنرا محدود می کند به وجوب در حال مجیی و در نتیجه سبب میشود مانع تشکیل مقدمات حکمت در ماده اکرام شود و مانع از اطلاق بدلی احوالی میگردد و آنرا به اکرام مقید به مجیی محدود می کند.
۲. از کلام مشهور اصولیین بر میآید نزاع در باب مقدمه واجب اینکه آیا بین وجوب به شرعي ذي المقدمه و وجوب شرعی مقدمه ملازمه است یا خیر؟ - منحصر است مقدمات واجب مطلق که هیچ قید و شرطی ندارد و اگر هم قید یا شرطی دارد فعلا حاصل است مثل وجوب حج عند الاستطاعة لذا مشهور واجب مشروط را از محل نزاع خارج می دانند و می گویند مقدمه واجب مشروط قبل از حصول شرط وجوب، واجب نیست.
بنابراین مقدمات واجب «مطلق مورد اتفاق شیخ و مشهور است.
ولی مرحوم آخوند میفرماید واجب مشروط هم داخل محل نزاع است یعنی ایشان قائل است مقدمات واجب مطلق و واجب مشروط هر دو مورد نظر است غاية الامر اینکه همانطور که اصل وجوب مقدمه تابع ذى المقدمه است و از آن مترشح میشود -در صورت پذیرفتن ملازمه- هكذا مقدمه در کیفیت وجوب یعنی مطلق و مشروط بودن هم تابع ذي المقدمه است پس:
- اگر ذي المقدمه مثل: حج، واجب مشروط باشد که مثلاً اصل وجوب حج مشروط به حصول استطاعت است بنابراین در اینجا مقدمه هم مثل قطع مسافت واجب مشروط میشود.
- اگر ذی المقدمه مثل نماز هنگام ظهر واجب مطلق باشد مقدمات آنهم مانند طهارت و استقبال و.... واجب مطلق خواهد بود.
3. مقدمات وجوبيه واجب مشروط که شرط اصل وجوبند از محل نزاع خارجند و تحصیل آنها بر مکلف واجب نیست مانند استطاعت در حج و نصاب در زکات.
و در خطاب «ان استطعت فحج»
- در نظر مشهور و مرحوم آخوند: قید استطاعت شرط اصل وجوب است یعنی تحصیلش واجب نیست
- در نظر مرحوم شیخ انصاری: در اینگونه موارد که معلوم نیست شرط و قید برای وجوب است یا برای واجب، قید را به ماده میزنیم و وجوب مطلق است و طبق مسلک شیخ و مشهور، تحصیل استطاعت واجب نیست و در این جهت این دو نظر با هم مشترکند.
ثمره قول شیخ انصاری، مشهور و آخوند خراسانی:
- ثمره بنابر مسلک شیخ اعظم: این است که قبل از حصول استطاعت اگر شخص می داند و یا اطمینان دارد دو ماه دیگر مستطیع میشود باید مقدماتش را فراهم کند.
- ثمره بنابر مسلک مشهور: این است که هر چند شخص بداند هنگام موسم حج مستطیع می شود تهیه قدماتش شرعاً واجب نیست چون در ذی المقدمه وجوبی نیامده است تا مقدمه به تبع آن مقدمه واجب می شود و امسال حج از او ساقط است و مستقر میشود که برای سال آینده حج بجا بیاورد.
- ثمره بنابر مسلک مرحوم آخوند: این است که لحاظ حصول شرط وجوب کافی است که مقدمات وجودیه را واجب کند و شخصی که می داند دو ماه دیگر مستطیع می شود الان حصول شرط را لحاظ میکند در نتیجه مقدماتش هم واجب میشود.
4. «واجب مشروط شیخ اعظم» همان «واجب مشروط صاحب فصول» است؛ با این فرق که:
- مرحوم صاحب فصول فقط در مورد شرط «وقت» -که غیر مقدور التحصيل است- قائل به واجب معلق شده و وجوب را فعلی و واجب را استقبالی دانستند.
مرحوم شیخ اعظم شرط را توسعه دادند و نسبت به همه قیود و شروط اعم از وقت و غیر وقت طرفدار وجوب فعلی و واجب استقبالی شدند.
ثمره بنابر مسلک شیخ انصاری مشهور و آخوند خراسانی
ثمره این است که قبل از وقت نماز ظهر
- بنابر مسلک شیخ اعظم: مکلف میتواند به قصد وجوب وضو یا غسل را بجا بیاورد.
- بنابر مسلک مشهور: مکلف نمیتواند نیت وجوب وضو و یا غسل کند.
- بنابر مسلک آخوند خراسانی: مکلف میتواند فعلا محصول شرط (وقت) را لحاظ کند و به نیت وجود، غسل یا وضو را اتیان کند زیرا بنابر قول به ،ملازمه وجود لحاظی شرط دى المقدمة باعث وجوب مقدمه میشود.
