موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تقسیمات استصحاب

روایت: امام علی(ع): كُونُوا عَلَى قَبُولِ الْعَمَلِ أَشَدَّ عِنَايَةً مِنْكُمْ عَلَى الْعَمَلِ الزُّهْدُ فِي الدُّنْيَا قِصَرُ الْأَمَلِ وَ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَنْ أَسْخَطَ بَدَنَهُ أَرْضَى رَبَّهُ وَ مَنْ لَمْ يُسْخِطْ بَدَنَهُ عَصَى رَبَّهُ.[1]

قبول شدن عمل را بيش از خود عمل مهم بداريد، زهد در دنيا كوتاه كردن آرزوها است و شكر هر نعمتى پرهيز از چيزى است كه خدا آن را حرام كرده است، هر كس بدنش را(در انجام واجبات)به زحمت اندازد، پروردگارش را خوشنود كرده و هر كس بدنش را به زحمت نياندازد، پروردگارش را نافرمانى كرده است(تن پروری عصیان خداوند هست).

خلاصه:

سخن پیرامون اقسام الاستصحاب بود؛ بیش از 40 قسم استصحاب دارد که مقداری از آنها را بیان کردیم، تقسیم بندی اساسی این بود: تقسیم به اعتبار مستصحب، تقسیم به اعتبار دلیل دال بر مستصحب، تقسیم به اعتبار شک .

تقسیم به اعتبار مستصحب و به اعتبار دلیل دال هم گفته شد، به اعتبار شک هم گفتیم که گاه شبهه شبهه موضوعیه است و گاه شبهه شبهه حکمیه است.

(34) گاه اینچنین است که در بقاء ظن راجح داریم یعنی بالای 50% گمان به بقاء داریم (ظن راجح)؛

(35) گاهی ظن ما به بقاء مرجوح است یعنی زیر 50% هست (ظن مرجوح)

(36)گاهی هم ما شک در بقاء داریم (50-50)

آیا حجت هست یا نیست؟

اگر ما از باب اخبار حجت ببینیم یک خروجی دارد و اگر از باب بناء العقلاء ببینیم یک خروجی دارد، اما اگر از باب مظنه دیدیم خروجی دیگری دارد؛ (الان قصد بحث کردن نداریم بلکه می خواهیم بگوییم این قسم ها هست)

(37) آنجا که شک ما در اقتضا هست؛ شک در استعداد هست، نمی دانیم استعداد این مقتضی چقدر است، مثل آنکه می دانیم مغبون خیار غبن دارد، ساعت 10 صبح فهمیده که سرش کلاه گذاشته اند، تردیدی نیست که اگر فورا فسخ کرد معامله منفسخ است، لکن شک داریم که اگر ساعت 10 فهمید گفت حالا فکر کنم ببینم چه می شود، آیا باز هم خیار غبن دارد یا ندارد؟ (این شک در اقتضاء هست)

(بنیانگذار تفصیل بین شک در مقتضی و رافع محقق ثانی در معارج است، در مقدمه معتمد ایشان این تفصیل را ندارد، بلکه استصحاب را زیر سوال برده است)

(38) گاه شک در وجود رافع هست، مثلا وضو داشت، شک کرد هل عرض علیه النوم (نومی که مبطل الوضوء باشد)؟ اینجا شک در وجود رافع هست.

سوال: نوم غیر رافع وضو هم داریم؟

بله، چرت زدن نوم نیست، و وضو را باطل نمی کند.

(39) آنجا که شک در رافعیت الموجود هست، لکن منشأ شک این است که آن متیقن سابق ما مردد بین شیئین هست، مثلا می دانم که ظهر جمعه مکلف هستم یا نماز ظهر را بخوانم یا نماز جمعه را ، نمی دانم مکلف به کدام یک هستم ، اتیتُ بالصلاة الجمعه، شک می کنیم آیا نماز ظهر بر من واجب است (یعنی این موجود که نماز جمعه است اشتغال من را رفع کرده است یا نه؟) شک من در رافعیت موجود است چون نمی دانم که متیقن من آیا نماز ظهر است یا نماز جمعه.

(40) شک در رافعیت موجود از جهت اینکه شک داریم صفت رافعیت را دارد یا ندارد، مثلا: اذا خرج المذی من المتطهر، و شک انه رافع کالبول ام لا؟ یقین دارد که بول نیست و مذی است، شک کرد که هل المذی رافع فی الطهارة کالبول ام لا؟ (شک در رافعیت موجود است، لکن شک داریم در صفت رافعیت).

(41) شک داشته باشیم در رافعیت موجود از جهت اینکه شک داریم مصداق رافع معلوم المفهوم هست یا نه؟

می دانیم بول رافع هست، و همچنین می دانیم که مذی غیر رافع هست، لکن شک دارم آیا این بللی که صادر شده کان بولاً ام مذیاً، شک در رافعیت معلوم هست مصداق هم معلوم المفهوم است (معلوم المفهوم یعنی می دانیم بلل چیست، مذی چیست، شک داریم این رافع طهارت ما بوده است یا نبوده است، شک در رافعیت الموجود)

(42) آنجا که شک ما در رافع مجهول المفهوم است، (در مثال قبل بول و مذی را می دانستیم چیست، اما در این صورت نمی دانیم بول چیست، آیا بول مایع مخصوصی هست که از مجرا بیرون می آید یا به هر چه که از مجرا بیرون می آید اسمش بول است اینجا بول مجهول المفهوم است)، اینجا شک در رافعیت الموجود است.

کسی که می گوید استصحاب آری ، یا کسی که می گوید استصحاب نه(حجت نیست)، باید بگوید از این موارد کدامشان مرادش هست، اگر همه این موارد یادش نیست حداقل این سه قسم باید یادش باشد، شک در مستصحب، شک در دلیل دال علی المستصحب و شک و اقسام شک در مستصحب.

اما مهم از این مباحثی که تا الان گفته شد بحث بعدی است، که مبانی استصحاب چیست؟

بناء العقلاء ، استقراء، اخبار؛ انشاء الله خواهیم گفت که اهم الدلیل علی الاستصحاب اخبار هست.