موضوع: الأصول العملية/أصالة البرائة /تنبیهات قاعده من بلغ

روایت: عن رسول الله : یا اباذر، اتق الله و لا تری الناس انک تخش الله فیکرموک فقلبک فاجر[1] .

اینطور نباشد که به مردم نشان بدهی که خشیت از خدا داری (تا تحویلت بگیرند) اما قلبت فاجر باشد.

خلاصه:

بحث پیرامون تنبیهات قاعده من بلغ بود، تنبیهی که در آن بودیم این بود : آیا در قصص ، در مواعظ ، فضائل الاماکن، فضائل الاشخاص، روایات ضعیف کافی هست؟ احادیث من بلغ اینها را میگیرد یا نه؟

ثمره بحث: ثمره این بحث بسیار زیاد است، از جمله در ماه رمضان، در ماه رمضان کثیری از روایاتی که میخوانیم سند قوی ندارند، اگر گفتیم احادیث من بلغ می گیردشان، نه تنها مشکلی برای روزه ایجاد نمی کند بلکه فضیلت هم هست، اما اگر گفتیم نمی گیرد، چه بسا مبطل روزه هم باشد، مگر اینکه از روی کتاب بخوانیم، مثلا بحار را روی منبر ببریم و بگوییم این روایت در این کتاب است در این صورت هیچ مشکلی ندارد.

فهنا نظران، دو نظر در اینجا هست:

نظر اول: آن است که احادیث من بلغ، قصص و مواعظ را هم میگیرد مگر در واجبات و محرمات.

نظر دوم: اینکه احادیث من بلغ، شامل اینجا نمیشود.

اما النظرة الاولی، اولین بزرگی که گفته احادیث من بلغ شامل قصص و مواعظ می شود، شهید ثانی در کتاب الرعایة فی علم الدرایه است.

الرعايه في علم الدرايه ص 94:

وجوز الأكثر: العمل به - أي بالخبر الضعيف -.، في نحو: القصص، والمواعظ، وفضائل الأعمال.، لا في نحو: صفات الله المتعال(به خبر ضعیف در صفات خدا نمی شود اعتماد کرد)، وأحكام الحلال والحرام.

وهو حسن(خوب گفته است): حيث لا يبلغ الضعف، حد الوضع والاختلاق(تا جایی که وضع به حد جعل نرسد، ابوحریره برای فروش پیازش جعل حدیث کرد که هر کس در مکه از پیاز عکه بخورد بهشتی می شود، این جعل است و اگر ما به جعل برسیم احادیث من بلغ آن را نمی گیرد)، لما اشتهر بين العلماء المحققين، من التساهل بأدلة السنن، وليس في المواعظ والقصص غير محض الخير(در مواعظ و قصص غیر از خیر نیست) [2]

البته این از خوشبینی شهید ثانی است ، چه بسیار قصصی که دروغ هستند، و چه بسیار موعظه ای که خیر در آن نیست و شر در آن است مثلا سیاست را ول کنید که خیری در آن نیست و اگر می خواهی آدم بشوی برو قبرستان و فقط به قبور نگاه کن و از این دست نصایح.

پس شهید ثانی معتقد است احادیث من بلغ می گیرد لکن به شرطی که به اینجا نرسد.

آنکه شهید مطهری در تحلیل عاشورا و حماسه حسینی می گوید همین است ، نگران بود که احادیث جعلی ، و احادیثی که هیچ سندی ندارد اصل بشوند.

مرحوم شیخ انصاری در این رسائل الفقهیه ج23 موسوعه همین را گفته است:

أقول: المراد بالخبر الضعيف في القصص و المواعظ هو نقلها و استماعها و ضبطها في القلب و ترتيب الآثار عليها [3] (مراد از خبر ضعیف در قصص و مواعظ این است که نقل کنیم و در قلب حفظش کنیم و اثر بر آن بار کنیم).

ان قلت: در روایات من بلغ ،عبارت فَعَمِلَها هست، در کجای قصص و مواعظ ، عمل هست؟ در قصص آقای خطیب قصه را می گوید مستمع هم تحت تاثیر قرار میدهد و چه بسا اشک هم بریزد، این فعملها نیست.عملش کجاست؟

قلت: شیخ انصاری می خواهد این را جواب بدهد، عملُ کل شیءٍ بحسبه، عبارت ایشان این است:

و الحاصل: أنّ العمل بكلّ شيء على حسب ذلك الشيء، و هذا أمر وجدانيّ لا ينكر، و يدخل حكاية فضائل أهل البيت (عليهم السلام) و مصائبهم، و يدخل في العمل الإخبار بوقوعها (عمل در اینجا همین نقل کردن و تحت تأثیر قرارگرفتن است چون عمل کل شیء بحسبٍ است)[4]

عبارت دیگر، عبارت صاحب سید محمد طباطبایی مفاتیح الاصول[5] است:

يجوز نقل الروايات الضعيفة في مقام الوضع و القصص و الاتعاظ بها و قد صرح بذلك في الرعاية و كذلك يجوز نقلها في تعزية سيد الشهداء و البكاء لأجلها ما لم يُعلم بكذبها و هذا هو الظاهر من السيرة(روش علما هم اینچنین بود) [6]

غرض این که این فقیه هم بر این مطلب تاکید دارند.

ملا احمد نراقی در عوائد الایام ، عائده 81 می گوید: و صرّح والدي العلّامة - (قدس سره)- بجواز التسامح في هذه الأمور أيضا ما لم يعلم الكذب،(اگر با قرائن و شواهد رسیدیم که این دروغ است احادیث من بلغ نمی گیردش)...[7]

البته پسر(ملااحمد) عقیده پدر(ملا مهدی) را ندارد، خواهیم گفت دو بزرگ گفتند احادیث من بلغ شامل قصص و مواعظ نمی شود یکی ملا احمد نراقی و دیگری علامه مجلسی در بحار است؛ در ابتدای بحار ایشان خودشان را به کتب معتبر در نظرشان مقید می کنند، اما اینجا که رسیدند به مراثی سیدالشهدا گفته است:

رجاء أن يشركني الله تعالى [8] مع من يبكي وينوح بها في ثوابه(این مراثی را نقل کردم تا کسی که گریه می کند من در ثوابش شریک شوم) ولذلك عدونا ما التزمناه في صدر الكتاب بذكر بعض القصص عن التواريخ والكتب التي لم تكن في درجة ما أوردته في الفهرست في الوثوق والاعتماد(آنجا گفتم از کتب قابل اعتماد ولی اینجا از کتب غیر قابل اعتماد هم نقل کردم) وتأسينا بذلك بسنة علمائنا الماضين رضوان الله عليهم فإنهم في إيراد تلك القصص الهائلة اعتمدوا على التواريخ(بر تواریخ اعتماد کردند) لقلة ورود خصوصياتها في الأخبار على أن أكثرها مؤيدةٌ بالأخبار المعتبرة التي أوردتُها (علاوه بر اینکه اخبار معتبر هم تایید کردند) والله الموفِّق وعليه التكلان.

استاد: به نظر می رسد عمده اقوال در شمول را گفتیم که احادیث من بلغ شامل قصص و مواعظ هم می شود، یعنی بنابر این مبنا راحت نگوییم دروغ می گوید، اتهام به دروغ هم گناه است چه بسا مبنایش این باشد.

اما از سوی دیگر : دو بزرگ معتقدند که احادیث من بلغ شامل اینها نمی شود:

یک. ملا احمد نراقی: أنّا ذكرنا في الكتب المذكورة أنّ التسامح مخصوص بما ذكر من المستحبات و المكروهات، و لا يتعدّى إلى غيرهما من القصص و الوعظ و التعزية(حتی تعزیه ای که علامه مجلسی استثنا کردند را هم می گوید استثناء نیست)، بمعنى الحكم بمدلول الأخبار الضعيفة فيها، كما يحكم بالمسائل الشرعية المستحبة أو المكروهة… و قد ذكرنا في موضعه: أنّ أدلة التسامح التي ذكروها من الأخبار لا تعم ذلك(شامل قصص و مواعظ نمی شود). [9]

دو. بزرگ دیگری که در این عرصه از او نقل شده آقای نائینی است:

و اما بالنسبة إلى الاخبار الحاكية لغير الأحكام من الفضائل و المصائب و غيرها فلا مقتضي لتوهم الشمول أصلا … [10]

بنابراین تکلیف فردا مطالعه عوائد و اجود التقریرات ج 2 چاپ قدیم و چاپ جدید ج3 در باب احادیث من بلغ است که مفصل صحبت شده است.