موضوع: كتاب البيع/شروط المتعاقدين /مستحبات و مکروهات تجارت

روایت: امام رضا(ع): … وأما السنة من وليه فالصبر في البأساء والضراء، يقول الله عز وجل: (والصابرين في البأساء والضراء وحين البأس أولئك الذين صدقوا وأولئك هم المتقون)[1]

سزاوار است که مومن یک صفتی از خدا داشته باشد و یک صفتی از پیامبر و یک صفت از ولیّش داشته باشد و آن صبر در مشکلات (مشکلات بیرونی و مشکلات داخلی) است. خداوند فرموده است: آنها که در مشکلات و در هنگام جنگ صبورند، آنها صداقت در ایمان دارند و از متقین هستند.

نکته تفسیری: 26 آیه اول سوره احزاب مربوط به جنگ خندق است،که در آنها 6 بار واژه صداقت آمده؛ یعنی از جاهایی که صداقت در ایمان خودش را نشان می دهد در جبهه است، در غیر جنگ ممکن است شعار بدهیم ولی میدان بروز ایمان جبهه است؛ انشاء الله خداوند ما را از صابران و متقین قرار بدهد.

خلاصه:

گفته شد که در موسوعه 19 ادب برای تجارت بیان شده است و قرار بود ما دو موردی که شیخ در مکاسب گفته است را بگوییم؛ یکی تفقه در تجارت هست و دیگری هم اجمال در طلب هست، اینکه انسان حریص نباشد و به حد نیاز اکتفا کند.

شیخ در آخرین فصل بحث بیع ، باب اجمال فی الطلب را آورده و 8 روایت ذکر کرده است.

روایت ابوحمزه ثمالی: شیخ انصاری از آن به صحیحه تعبیر می کند؛ چون دو سند دارد، یک سندش محمدبن یحیی عن احمد بن محمد است، بعد تحویل السند شده است، یعنی یک سندی عطف بر این سند شده، و عن عدة من اصحابنا عن سهل بن زیاد…

مشکل در سهل بن زیاد هست که در موردش ان قلت و قلت وجود دارد لکن شیخ حر نکته ای گفته اند که نشان دهند تخصص ایشان در رجال هست، و آن این است که بعد از سهل بن زیاد گفته است جمیعا عن ابن محبوب، یعنی احمد بن محمد عن ابن محبوب و سهل بن زیاد عن ابن محبوب؛ در سندی که سهل در آن نیست که هیچ مشکلی وجود ندارد بنابراین تعبیر به صحیحه کرده اند.

(این روایت را برای این می خوانیم که بگوییم حرص مال دنیا را نخور در حد نیازت خرجت را بدست بیاور)

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ(کلینی) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى(العطار) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ(بن عیسی الاشعری) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا(حداقل یک ثقه در آنها وجود دارد) عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ(الآدمی، الامر فی سهل سهلٌ) جَمِيعاً عَنِ اِبْنِ مَحْبُوبٍ(حسن بن محبوب السراد) عَنْ أَبِي حَمْزَةَ اَلثُّمَالِيِّ(اسمش ثابت بن دینار هست، کنیه اش ابوحمزه است؛ 4 امام را درک کرده است (امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام کاظم)؛ پدر سه شهید است (که در رکاب زید به شهادت رسیدند)؛ فرمودند اأبو حمزة الثمالي في زمانه كسلمان في زمانه، وذلك أنه خدم أربعة منّا؛ شیعه بالاتفاق قائل به وثاقت او هستند، هرچند یک روایتی که سندا هم قابل تأمل است گفته است و ذلک انه یشرب النبیذ، که سندا درست نیست و دلالتاً هم چه بسا قبل از اعلام حرمت نبیذ بوده؛ و اهل سنت هم بر ضعفش اتفاق دارند، تنها جرمی هم که برای او ذکر کرده اند این است که انه رافضیٌ) عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي حَجَّةِ اَلْوَدَاعِ ، أَلاَ إِنَّ اَلرُّوحَ اَلْأَمِينَ نَفَثَ فِي رُوعِي(در قلبم) أَنَّهُ لاَ تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّى تَسْتَكْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اَللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِي اَلطَّلَبِ وَ لاَ يَحْمِلَنَّكُمُ اِسْتِبْطَاءُ شَيْءٍ مِنَ اَلرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِمَعْصِيَةِ اَللَّهِ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَسَّمَ اَلْأَرْزَاقَ بَيْنَ خَلْقِهِ حَلاَلاً وَ لَمْ يُقَسِّمْهَا حَرَاماً فَمَنِ اِتَّقَى اَللَّهَ وَ صَبَرَ أَتَاهُ اَللَّهُ بِرِزْقِهِ مِنْ حِلِّهِ وَ مَنْ هَتَكَ حِجَابَ اَلسَّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ قُصَّ بِهِ مِنْ رِزْقِهِ اَلْحَلاَلِ وَ حُوسِبَ عَلَيْهِ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ .[2] [3]

رسول خدا درحجّة الوداع فرمود: توجّه جبرئیل بر قلب من اِلهام كرد بر اينكه موجودى نمى‌ميرد مگر آن كه روزيش كامل و به پايان رسيده باشد، پس تقواى الهى را پيشه خود قرار دهيد و در جلب روزى، نيك انجام دهيد (به حدّ اقلّ‌ آن راضى باشيد)؛ و اگر چيزى از روزى شما به تأخير افتاد، بر خود تحميل نكنيد كه بخواهيد با خلافكارى و معصيت خدا آن را به دست آوريد، چون كه دستيابى بر آنچه نزد خداست انجام نمى‌شود مگر با فرمانبردارى خدا؛ در حقيقت ارزاق را بين بندگانش به شيوه حلال تقسيم كرده است و با حرام و گناه تقسيم ننموده است؛ پس هر كه تقواى خداى عزّ و جلّ‌ را رعايت نمايد و صبر و شكيبايى نشان دهد، خداوند متعال روزى او را از راه و روش حلال مى‌رساند؛ و هر كه پرده پوشش را پاره كند و شتاب نمايد كه روزى خود را از راه غير حلال به دست آورد، روزى حلال خود را قطع كرده؛ و نسبت به آنچه كه از حرام به دست آورده روز قيامت مورد حسابرسى قرار مى‌گيرد.

سوال: اجملوا فی الطلب به چه معناست؟ دو معنا برایش شده است.

یک. اتقوا الله فی هذا الکدّ الفاحش، نفسِ زور زدن زیادی با تقوا میانه ندارد، نمازش را تند می خواند که زودتر به بازار برود، این کدّ فاحش با تقوا سازگار نیست.

دو. احتمال دومی که داده شده است این است که تقوا داشته باشید گیر پیدا نمی کنید، نه اینکه بخواهد بگوید زور نزنید. اگر تقوا داشته باشید خود خدا وعده داده که ﴿وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ﴾[4] ﴿وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدْرا﴾[5] .

این روایت جامعی هست در باب اجمال فی الطلب که بی جهت حرص نزنید، در زندگی همه ما از موارد عنایت ذات مقدس ربوبی را می بینید.

روایت دوم:

نکته رجالی: عنه یعنی کلینی عن علی بن محمد عن احمد بن ابی عبدالله برمیگردد، او هم احمد بن خالد برقی است، این روایت هشتم کافی هست (ج5 ص 81)، روایت هفت باب عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْقُمِّيُّ‌ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ‌ .

عَنْهُ‌ عَنِ اِبْنِ فَضَّالٍ(کلینی از علی بن محمد ماجیلویه بن عبدالله بن عمران برقی، امامی و ثقه از احمد بن ابی عبدالله بر میگردد)(حسن بن علی بن فضال التمیمی، غیرامامی، ثقه) عَمَّنْ ذَكَرَهُ‌ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌ قَالَ‌: لِيَكُنْ طَلَبُكَ لِلْمَعِيشَةِ فَوْقَ كَسْبِ اَلْمُضَيِّعِ وَ دُونَ طَلَبِ اَلْحَرِيصِ اَلرَّاضِي بِدُنْيَاهُ اَلْمُطْمَئِنِّ إِلَيْهَا وَ لَكِنْ أَنْزِلْ نَفْسَكَ مِنْ ذَلِكَ بِمَنْزِلَةِ اَلْمُنْصِفِ اَلْمُتَعَفِّفِ تَرْفَعُ نَفْسَكَ‌ عَنْ مَنْزِلَةِ اَلْوَاهِنِ اَلضَّعِيفِ وَ تَكْتَسِبُ مَا لاَ بُدَّ مِنْهُ إِنَّ اَلَّذِينَ أُعْطُوا اَلْمَالَ ثُمَّ لَمْ يَشْكُرُوا لاَ مَالَ لَهُم . [6]

تلاش تو براى تحصيل رزق و روزى بايد بيشتر از مقدار ضايع كننده و از دست داده؛ و كمتر از شخص حريص به دنيا، بوده باشد كه مطمئن است آن را بدست مى‌آورد؛ و خواسته‌هاى نفسانى خود را نسبت به تحصيل دنيا كاهش بده و با انصاف و عفيف باش؛ نفْس خود را از حالت سُست و تنبلى دور و جدا گردان و دنبال تحصيل رزق و روزى باش، رزقى كه يك مؤمن ناچار است آن را داشته باشد، همانا كسانى كه ثروتى دارند و (حقيقت) شكر آن را انجام ندهند، براى چنين افرادى ثروتى نخواهد بود.

جلسه آینده تلقی رکبان را مطرح می کنیم.