مسئله چهارم: مسئله نهی از عبادت و معامله-مقام دوّم: نهی از معامله/ غیر مستقلّات عقلیّه/ملازمات عقلیّه

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله چهارم: مسئله نهی از عبادت و معامله-مقام دوّم: نهی از معامله

اقول:

اشکال بر دلیل: صغریٰ: اگر نهی از معامله حمل بر نهی از ترتیب آثار مسبّب شود، لازمه‌اش دو چیز است.

الف: لغویّت. با این بیان که اکل ثمن از آثار مسبّب یعنی نقل و انتقال است. اگر حرمت بیع خمر از باب مثال، به حرمت آثار مسبّب یعنی حرمت اکل ثمن رجوع کند، لازمه‌اش این است که ذکر آکل ثمن خمر بعد از ذکر بایع خمر در روایت مولا ابی جعفر علیه السّلام و امثال این روایت، لغو باشد (کافی، طبع اسلامیّه، ج۶ ص۴۲۹).

ب: فتویٰ به کراهت آثار مترتّبه بر مسبّب در معاملات مکروهه. با این بیان که بیع کفن از باب مثال، مکروه است. ارجاع نهی از بیع کفن به نهی از آثار مسبّب لازمه‌اش کراهت تصرّف در کفن است.

کبریٰ: و اللّوازم باطلة (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثلها.

دلیل چهارم: روایات.

از جمله‌ی روایات، صحیحه‌ی زراره از مولا امام باقر علیه السّلام است.

نسخه‌ی کافی: علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن عمر بن اذینة عن زرارة عن ابی جعفر علیه السّلام قال: سألته عن مملوک تزوج بغیر اذن سیّده فقال ذاک الی سیّده ان شاء اجازه و ان شاء فرّق بینهما قلت اصلحک الله انّ الحکم بن عتیبة و ابراهیم النخعی و اصحابهما یقولون انّ اصل النکاح فاسد و لا تحلّ اجازة السیّد له فقال ابو جعفر علیه السلام انّه لم یعص الله انّما عصی سیده فاذا اجازه فهو له جائز (کافی، طبع اسلامیّه ج۵ ص۴۷۸ و طبع دار الحدیث ج۱۱ ص۹۰).

کیفیّت استدلال: از طرفی نهی تحریمی که به نکاح تعلّق می‌گیرد، موجب می‌شود که نکاح، معصیت خداوند باشد. از طرفی دیگر تعلیل امام علیه السّلام برای عدم فساد نکاح عبدی که فاقد اذن مولا است، انّه لم یعص الله است. مقتضای مفهوم تعلیل این است که اگر نکاح، معصیت خداوند باشد، فاسد است. بنابراین، نکاحی که نهی به آن تعلّق گرفته، فاسد است و بعد از الغاء خصوصیّت مورد، این روایت و امثال آن دلیل بر فساد در مطلق معاملات است.