ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

دلیل دوّم:

صغریٰ: مانع از امکان ترتّب، تحقّق طلب جمع بین ضدّین است.

توضیح: در ترتّب، جمع طلب است چون در ظرف عصیان امر به اهمّ، طلب اهمّ و طلب مهمّ وجود دارد. علّت وجود طلب اهمّ این است که عصیان امر به اهمّ، موجب سقوط طلب اهمّ نمی‌شود (علّت سقوط طلب اهمّ، منحصراً امتثال امر به اهمّ و عدم امکان امتثال امر به اهمّ است) و علّت وجود طلب مهمّ این است که موضوع طلب مهمّ که عصیان امر به اهمّ باشد، موجود است. اگر در ترتّب، این جمع طلب منتهی به طلب جمع شود، ترتّب محال است چون مکلّف قدرت بر جمع بین ضدّین (اهمّ و مهمّ) ندارد.

کبریٰ: تحقّق طلب جمع بین ضدّین، منتفی است.

توضیح: قبلاً گفته شد، از طرفی طلب جمع در جایی است که حدّ اقلّ دو شیئ در بین باشد که بر فرض امکان جمع بین این دو، هر دو مطلوب و محبوب مولا باشد. از طرفی دیگر در ترتّب بر فرض محال اگر بین اهمّ و مهمّ جمع شود، مهمّ بر صفت مطلوبیّت و محبوبیّت نخواهد بود بلکه مهمّ، لغو است. بنابراین، در ترتّب، منحصراً جمع طلب است نه طلب جمع. به بیان دیگر، الواقع (جمع طلب) لیس بمحالٍ و المحال (طلب جمع) لیس بواقعٍ.

نتیجه: مانع از امکان ترتّب، منتفی است و با انتفاء مانع، ترتّب ممکن است.

بنابراین، در این عبارت «امر به ضدّین در زمان واحد» قید در زمان واحد، قید امر است نه قید ضدّین. چون اگر قید امر باشد، جمع طلب است و اگر قید ضدّین باشد، طلب جمع است.

فالقائل باستحالة الترتّب انّما قال بها من جهة غفلته عن هذه النکتة و تخیّله انّ فعلیّة طلب المهمّ و فعلیّة طلب الاهمّ فی زمان واحد تستلزمان طلب الجمع بینهما اذ المفروض ..... (محاضرات ج۳ ص۱۲۳).