ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

جواب اوّل از اشکال از طرف محقّق خراسانی:

صغریٰ: جمع طلب ضدّین، طلب المحال است.

توضیح: از طرفی جمع طلب ضدّین منجرّ به طلب جمع بین ضدّین و بلکه منجرّ به جمع بین نقیضین است. در مثال صلوة عصر در ضیق وقت در مسجد و ازاله‌ی نجاست از مسجد، اگر طلب صلوة و طلب ازاله جمع شود، این جمع طلب مستلزم طلب جمع بین صلوة و ازاله است و بلکه اگر طلب صلوة و طلب ازاله جمع شود، این جمع طلب مستلزم طلب صلوة و عدم طلب صلوة و مستلزم طلب ازاله و عدم طلب ازاله است چون طلب صلوة اگر مستلزم نهی از ازاله نباشد، حدّاقلّ مستلزم عدم طلب ازاله است و همچنین طلب ازاله اگر مستلزم نهی از صلوة نباشد، حدّ اقلّ مستلزم عدم طلب صلوة است. پس جمع طلب، مستلزم طلب جمع بین ضدّین (جمع صلوة و ازاله) و بلکه مستلزم جمع بین نقیضین (طلب صلوة و عدم طلب صلوة، طلب ازاله و عدم طلب ازاله) است. از طرفی دیگر جمع بین ضدّین و جمع بین نقیضین محال است. بنابراین، جمع طلب ضدّین، طلب المحال است.

نمودار صغریٰ:

جمع طلب طلب جمع ضدّین و بلکه جمع نقیضین طلب المحال.

کبریٰ: طلب المحال، محال است.

توضیح: طلب المحال یعنی طلب جمع ضدّین و جمع نقیضین، مطلقا محال است. مطلقا یعنی اعمّ از اینکه منشأ طلب جمع، سوء اختیار مکلّف باشد یا سوء اختیار مکلّف نباشد. لانّ الغرض من الامر بشیء ..... انما هو ایجاد الدّاعی للمکلّف الی الفعل فی الخارج ..... و من الواضح جدّا انّ الدّاعی انّما یحصل له فیما اذا کان المکلّف متمکّنا من الامتثال فی ظرفه و امّا اذا لم یتمکّن منه فلا یحصل له هذا الدّاعی و مع عدم حصوله یکون الامر لغوا محضا فلا یترتّب علیه ایّ اثر و من المعلوم انّ صدور اللّغو من الحکیم مستحیل (محاضرات ج۴ ص۳۶۹)

نتیجه: جمع طلب ضدّین، محال است.

جواب دوّم از اشکال از طرف محقّق خراسانی:

صغریٰ: اگر طلب ضدّین که ناشی از سوء اختیار مکلّف شده، صحیح باشد، لازمه‌اش این است که طلب ضدّین در عرض واحد در صورتی که معلّق بر امر اختیاری شده باشد نیز صحیح باشد.

توضیح: در مثال اذا ضربت زیدا فقم و اقعد فی زمانٍ واحد، طلب ضدّین در عرض واحد یعنی طلب ضدّین بدون ترتّب، معلّق بر ضرب شده که امر اختیاری برای مخاطب است. با حفظ این نکته، اگر طلب ضدّین در صورت عصیان امر به اهمّ و یا در صورت عزم بر عصیان امر به اهمّ که فعل اختیاری برای مکلّف هستند، صحیح باشد، باید مثال فوق و امثال مثال فوق نیز صحیح باشد.

کبریٰ: و اللازم باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.