ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

جواب سوّم از اشکال دوّم از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرط صحّت انجام فرد مزاحم به قصد امر به طبیعت، قابلیّت طبیعت مأمور بها برای تقیید به خصوص فرد مزاحم است.

توضیح: در کلام محقّق نائینی آمده که اگر عقل حکم به لزوم قدرت کند، مکلّف می‌تواند فرد مزاحم را (صلوة آیات در وقت صلوة عصر) به قصد امر به طبیعت صلوة آیات انجام دهد. البتّه در فرضی که امر به صلوة عصر مقتضی نهی از صلوة آیات نباشد. این کلام در صورتی صحیح است که طبیعت مأمور بها یعنی صلوة آیات، قابلیّت تقیید به خصوص فرد مزاحم داشته باشد (صلّ صلوة الآیات المزاحمة). اگر طبیعت مأمور بها قابلیّت تقیید به خصوص فرد مزاحم داشته باشد، طبیعت مأمور بها نسبت به فرد مزاحم قابل اطلاق است و در نتیجه، انجام فرد مزاحم به قصد امر به طبیعت صحیح خواهد بود.

کبریٰ: قابلیّت طبیعت مأمور بها برای تقیید به خصوص فرد مزاحم، منتفی است.

توضیح: تقیید طبیعت مأمور بها (صلوة آیات) به خصوص فرد مزاحم، به خاطر محذور امر به ضدّین (امر به صلوة عصر، امر به صلوة آیات) محال است. پس اطلاق طبیعت مأمور بها نسبت به فرد مزاحم نیز محال خواهد بود چون تقابل بین تقیید و اطلاق در نظر محقّق نائینی، تقابل عدم و ملکه است. تقیید، ملکه و اطلاق، عدم ملکه است و قانون عدم و ملکه این است که اگر موردی قابلیّت ملکه یعنی تقیید نداشت، قابلیّت عدم ملکه یعنی اطلاق نیز ندارد و با بطلان اطلاق، مکلّف نمی‌تواند فرد مزاحم را به قصد امر به طبیعت انجام دهد چون امر به طبیعت شامل آن نیست.

نتیجه: شرط صحّت انجام فرد مزاحم به قصد امر به طبیعت، منتفی است. بنابراین، انجام فرد مزاحم به قصد امر به طبیعت، مطلقا باطل است. مطلقا یعنی اعمّ از اینکه منشأ شرطیّت قدرت، اقتضاء نفس تکلیف و یا حکم عقل باشد. پس تفصیل محقّق نائینی بین این دو منشأ باطل است.

اقول:

در این جواب سوّم، از اشکال محقّق اصفهانی استفاده شده است.

آدرس جلسه‌ی بعد:

۱) اجود التقریرات ج۱ ص۲۶۲: و امّا ثمرة البحث فقد یقال انها تظهر ..... و اورد المحقّق الثانی.

۲) بحوث فی علم الاصول ج۲ ص۳۲۶: الاعتراض الثانی علی الثمرة عکس الاوّل ..... و هکذا.